گنبد سلطانیه

وقتی از دور چشم‌تان به گنبد سلطانیه می‌خورد و به این واقعیت فکر می‌کنید که 700 سال پیش چنین بنای عظیمی با این زیبایی روح نواز ساخته شده، باعث می‌شود برای یک لحظه به همه چیز شک کنید و از خود بپرسید آیا ما هم کاری کرده‌ایم که 700 سال بعد همچون گنبد سلطانیه آیندگان را به تحسین وا دارد؟ واقعا چه چیزی در این بنا هست که حتی توریست‌ها از آن سر دنیا برای دیدنش به ایران می‌آیند؟  

بهترین زمان بازدید از گنبد سلطانیه

معمولا شهر‌هایی که در تاریخ ما نقش سکونتگاه پادشاهان را داشته‌اند از آب و هوای خوبی برخوردار هستند؛ زنجان نیز از این قاعده مستثنی نیست و یکی از شهر‌ها و استان‌های چهار فصل ایران به شمار می‌آید. با توجه به این مسئله پیشنهاد ما برای بهترین زمان بازدید از گنبد سلطانیه در ماه‌های اردیبهشت، خرداد و اوایل تابستان است. در این فصول هم آب و هوا مطبوع‌تر است و هم سفر زیبایی و راحتی بیشتری دارد. در فصل زمستان هوای زنجان رو به سرمای شدیدی می‌گذارد که اصلا برای بازدید از بنایی مرتفع مانند گنبد سلطانیه مناسب نیست.

راه دسترسی به گنبد سلطانیه

گنبد سلطانیه در استان زنجان و شهر سلطانیه در 36 کیلومتری جنوب شرقی زنجان قرار دارد. برای دسترسی به گنبد سلطانیه باید خود را به جاده‌ی آزادراه قزوین زنجان برسانید و از آنجا پس از عبور از شهرهای تاکستان و ابهر با توجه به تابلوی راهنما 36 کیلومتر مانده به زنجان به سمت جاده‌ی سلطانیه رهسپار شوید. مابقی راه کار دشواری نخواهد بود زیرا نقش فیروزه‌ای گنبد سلطانیه از همان ابتدا در دوردست‌ها خود را به شما می‌نمایاند و شما را به سمت خود فرا می‌خواند. مسیر خود در بلوار آزادی را تا رسیدن به میدان علامه حلی ادامه دهید و میدان را به سمت چپ پیچیده و وارد بلوار علامه حلی شوید.
همچنین اگر سمت آزادراه قزوین – رشت قصد بازدید از گنبد سلطانیه را دارید می‌توانید پس از رد کردن شهر رودبار و قبل از وارد شدن به منجیل و پیش از رسیدن به تونل، از کنار گذر تونل منجیل که در سمت راست قرار دارد عبور کرده و با عبور از پل فلزی به سمت زنجان حرکت کنید. این مسیر در واقع جاده‌ی قدیم است و شاید از لحاظ زمانی خیلی مسیرتان را کوتاه‌تر نکند زیرا مسیر قزوین آزادراه است و با سرعت بیشتری می‌توانید به سمت گنبد سلطانیه پیش بروید. با این وجود اگر این مسیر را انتخاب کردید، پس از رسیدن به آزادراه از روی پل روگذر مستقیم به سمت جاده‌ی ابهر – زنجان حرکت کنید و سپس با توجه به تابلوهای راهنما مسیر خود را به سمت چپ ادامه دهید؛ پس از عبور از بناب، یوسف آباد، خیرآباد و قره بلاغ، به سه راهی سلطانیه خواهید رسید و بنای چشم نواز گنبد سلطانیه را از دور مشاهده خواهید کرد. همان طور که متوجه شدید محدودیتی بابت عبور و مرور هیچ گونه وسیله‌ی نقلیه‌ای وجود ندارد و می‌توانید با اتومبیل شخصی خودتان به بازدید گنبد سلطانیه بیایید. مجموعه فاقد پارکینگ اختصاصی است اما در اطراف آن پارکینگ به میزان کافی یافت می‌شود. دسترسی اختصاصی برای افراد کم توان نیز در نظر گرفته نشده که نکته‌ی منفی‌ای به حساب می‌آید.

هزینه‌ی بلیط و ساعات دسترسی

بلیط ورودی برای هموطنان ایرانی: 3000 تومان
بلیط ورودی برای اتباع خارجی: 20000 تومان
ساعات دسترسی در شش ماهه‌ی اول سال 8 صبح الی 8 شب و در شش ماهه‌ی دوم سال 8 صبح تا 18:30
بازدید از گنبد سلطانیه در تمام روزهای هفته امکان پذیر است و تعطیلات سالیانه شامل رحلت امام خمینی (14 خرداد)، شهادت امام علی (21 رمضان)، تاسوعا و عاشورای حسینی (9 و 10 محرم) و رحلت پیامبر (28 صفر) می‌باشد.

دانستنی‌های قبل از دیدن گنبد سلطانیه

• گنبد سلطانیه به دستور سلطان اولجایتو یا همان سلطان محمد خدابنده از پادشاهان سلسله‌ی ایلخانیان در فاصله‌ی سالهای 702 تا 712 هجری قمری معادل سال‌های 1302 تا 1312 میلادی ساخته شده است.
• گنبد سلطانیه با 5/48 متر ارتفاع و قطر دهانه‌ی داخلی 5/25 متر پس از کلیسای سانتاماریا دلفیوره در فلورانس با 86 متر و مسجد ایاصوفیه‌ی استانبول با 56 متر، سومین گنبد مرتفع جهان و از لحاظ وسعت بزرگترین نمونه در جهان به شمار می‌آید.
• برخی معتقدند که الجایتو پس از اسلام آوردن و با قصد منتقل کردن پیکر امام علی‌ (ع) و امام حسین (ع) به ایران این بنا را ساخت ولی به دلایلی از این کار منصرف شد. حتی گفته می‌شود او حتی از اسلام نیز بازگشت و آیین پیشین خود گروید. در قسمت‌های مختلف گنبد سلطانیه دالان‌ها و نقش‌هایی دیده می‌شود که باعث شده برخی معتقد باشند به منظور برخی آداب و رسوم دینی اولجایتو ساخته شده‌ است. گفته می‌شود او علی رغم وصیت‌ش برای دفن شدن در سردابه، در کوهستان‌های اطراف به خاک سپرده شده است.
• از لحاظ ساختار و تزیینات معماری، گنبد سلطانیه یکی از بناهای شاخص معماری ایرانی اسلامی به حساب می‌آید که گفته می‌شود در طول تاریخ الگوی ساختمان‌های مختلفی بوده است و از بسیاری لحاظ کم نظیر است. معماری گنبد سلطانیه گنبد سلطانیه تفاوت‌های آشکاری به دیگر ساختمان‌های هم عصر خود که از معماری عصر سلجوقی پیروی می‌کردند دارد.
• گنبد سلطانیه یکی از اولین نمونه‌ها و به عقیده‌ی تعداد زیادی از صاحب نظران اولین نمونه‌ی یک گنبد دوپوش یا دو پوسته است. این شیوه‌ی ساخت باعث شده است گنبد از استحکامی فوق‌العاده برخوردار باشد و بتواند در طی صدها سال از گزند بلایای طبیعی دور بماند. در ساختن گنبد سلطانیه عمدتا از آجر استفاده شده است و گنبد آن با کاشی کاری‌های زیبای فیروزه‌ای و طرح‌های طلایی پوشیده شده است.
• گنبد سلطانیه هم در فهرست آثار ملی و هم در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثیت رسیده است اما با این وجود توجهی که درخور اهمیت و زیبایی آن باشد ندیده است. این بنا طی دوره‌های مختلف مورد بازسازی و استحکام قرار گرفته اما هنوز قسمت‌های زیادی از آن دچار مشکلات آشکاری است.
  

  نقاشی گنبد سلطانیه در دوره‌ی محمد علی شاه قاجار اثر نوژن فلاندن

 در ورودی گنبد سلطانیه موزه‌ی باستان شناسی آن قرار دارد که می‌تواند شروع خوبی برای بازدید باشد زیرا در آن اشیا مختلفی که مربوط به دوره‌ی ایلخانی و شخص سلطان اولجایتو است کاوش شده و در معرض دید قرار گرفته اند. چند نکته در پرسه زدن اطراف و درون گنبد سلطانیه بسیار جلب توجه می‌کند؛ اول از همه ساخته شدن اکثر بنا با آجر است که باعث شده رنگ نمای آن به زرد آجری متمایل باشد. اما درون بنای گنبد سلطانیه عموما آکنده از طرح‌های گچ کاری و کاشی کاری، مقرنس کاری و تزیینات آجری بسیار متنوع و چشم‌گیر است که اگرچه بخش زیادی از آن آسیب دیده اما همچنان شما را مدهوش می کند و قدرت زیبایی هنر و ذوق ایرانی را به رخ می‌کشد. بخشی از این طراحی‌ها مربوط به کلمات الله، محمد و علی می‌شوند که با طرح‌های پیچیده‌‌ی هندسی و شکلی از کالیگرافی ساخته شده‌اند و به راستی منحصر به فرد و متحیر کننده اند. قسمت ابتدایی بنا به شکل مکعب است که قسمت 8 ضلعی بر روی آن قرار گرفته و گنبد بالای آن خودنمایی می‌کند. 8 مناره که بخش اعظم ‌آنها در گذر زمان فرو ریخته در اطراف گنبد قرار گرفته و سرتاسر قسمت 8 ضلعی دارای پنجره‌ها و طاق‌هایی مشرف به محیط اطراف است. این محیط در واقع بخشی بزرگ را شامل می‌شده که بناهای دیگری نیز قبلا در آن قرار داشته‌اند. نحوه‌ی قرارگیری ستون‌ها از داخل و طاق‌هایی که میان آنها زده شده، علاوه بر این‌که باعث استحکام فوق العاده‌‌ی بنا شده‌، زیبایی چشم‌نوازی به آن بخشیده و آن را از بسیاری از نمونه‌های معماری ایرانی اسلامی دوره‌های مختلف متمایز کرده‌اند. گفته می‌شود قرار گرفتن 8 مناره و بنای 8 ضلعی نیز نمادی از هشت درب بهشت است که الهام بخش خواجه رشید الدین فضل الله در ساختن گنبد سلطانیه بوده است.
شیوه‌ی قرارگیری بنا در مقابل آفتاب و روزنه‌هایی که دورن آن تعبیه شده به گونه‌ای بود که امکان تشخیص ساعت را به صورت حدودی می‌داد. به طور کلی گنبد سلطانیه از سه قسمت تربت‌خانه، گنبد خانه و سردابه تشکیل شده که توصیه‌ می‌کنیم در هنگام بازدید حتما به تمام این بخش‌ها سر بزنید و به خصوصیات منحصر به فرد هر کدام را از لحاظ معماری و تزئینات توجه کنید. دلیل نامگذاری تربت خانه این است که از خاک کربلا در ساخت بخشی از آن بهره گرفته شده. سردابه در طبقه‌ی بالا قرار دارد که گفته می‌شود خود سلطان محمد خدابنده در این مکان دفن شده است و مقبره‌ ای نیز در این مکان با این نام موجود است اما همان طور که گفتیم بعضی معتقدند که او را در اصل در کوهستان‌های اطراف دفن کرده اند. در هنگام بازدید بسیار مراقب باشید تا به دلیل حواس پرتی آسیبی به این مجموعه‌ی با ارزش وارد نشود. این مکان دارای سرویس بهداشتی عمومی است اما فروشگاهی وجود ندارد پس حتما حداقل آب معدنی همراه خود داشته باشید چون ممکن است بازدید دقیق و کافی از گنبد سلطانیه به بیش از 2 ساعت زمان نیاز داشته باشد.