هگمتانه، این شهر باشکوه پایتخت ماد‌ها که اکنون با فروتنی تمام بر تپه‌های
همدان آرامیده، زمانی از باشکوه‌ترین شهر‌های باستانی محسوب می‌شد که با
شهر‌هایی همچون آتن یونان و رم ایتالیا رقابت می‌کرد. با دیدن خرابه‌های
باقی مانده از هگمتانه همدان، شاید تصور چنین شکوهی سخت باشد، ولی در تاریخ ایران
این شگفتی‌ها کم نبوده و گوش ما به شنیدن داستان‌هایی از شکوه گذشته
آشناست. در این مطلب تلاش کردیم اطلاعات مورد نیاز شما برای بازدید از
هگمتانه را در اختیارتان قرار دهیم؛ با
اسمارتیز همراه باشید.
بهترین فصل بازدید از هگمتانه
شهر
همدان در فصل‌های بهار و تابستان دمای معتدلی دارد و این فصل‌ها برای
بازدید از هگمتانه و دیگر جذابیت‌های گردشگری این شهر مناسب است. اوایل
بهار هوا همچنان سرد است و در تابستان دمای هوا حداکثر به 24 درجه می‌رسد
که برای گردشگران بسیار مطلوب است. از آن‌جایی که هگمتانه از محبوب‌ترین
مقصد‌های گردشگری کشور می‌باشد، ممکن است ازدحام افراد کمی شما را اذیت
کند. از نیمه‌ی مرداد تا شهریور در همدان نمایشگاه‌های مختلف گیاهان
دارویی، صنایع دستی و ... برگزار می‌شود که بهتر است آن‌ها را از دست
ندهید. بازدید از هگمتانه در فصل زمستان هم به علت بارش برف و سردی هوا
توصیه نمی‌شود.
هگمتانه در گذشته به چه شکل بود؟
راه دسترسی به هگمتانه
مجموعه
تاریخی هگمتانه تقریبا در مرکز شهر همدان و در انتهای بلوار اکباتان قرار
گرفته. شما می‌توانید از راه بلوار الوند و بلوار ایثار نیز راه خود را به
این مجموعه تاریخی پیدا کنید. این مجموعه بر روی تپه وسیعی که وسعت آن
تقریبا 30 هکتار است قرار گرفته. این تپه بزرگ‌ترین تپه‌ی باستانی ایران به
حساب می‌آید. برای دسترسی به هگمتانه، می‌توانید از تاکسی‌های خطی و شخصی
استفاده کنید. تابلو‌های راهنمای مسیر در سرتاسر شهر قرار دارند و برای
پیدا کردن هگمتانه با مشکل مواجه نخواهید شد.
ساعات بازدید و هزینه‌ی بلیط
مجموعه‌ی
هگمتانه در بهار و تابستان از ساعت 9 تا 20 و در فصل‌های پاییز و زمستان
از ساعت 9 الی 18 برای بازدید گردشگران باز است. قیمت بلیط نیز برای
گردشگران داخلی 3000 تومان و برای اتباع خارجی 20000 تومان است.
کلیسای گریگوری استپانوس در کنار تپه‌های هگمتانه
دانستنی‌های قبل از بازدید از هگمتانه
- بر اساس شواهد تاریخی باقی مانده از تاریخ ایران، هگمتانه، پایتخت اولین
پادشاهانی است که بر ایران حکومت می‌کردند. این شهر که قدمت آن به 3000 سال
قبل باز می‌گردد توسط اقوام ماد تاسیس شده و محل زندگی آن‌ها بوده.
- بر پیشینه‌ی تاریخی هگمتانه همچنان شک و شبهه‌هایی وجود دارد. بر اساس نظر
اولین تاریخ نگار یونانی، هرودوت، این شهر 800 سال قبل از میلاد مسیح توسط
ماد‌ها و به رهبری دیاکو به عنوان پایتخت برگزیده شده و پس از شکست خوردن
آن‌ها از هخامنشیان، به عنوان پایتخت تابستانی استفاده می‌شده است. بر اساس
نوشته‌های هرودوت هگمتانه هفت دیوار داشته که هر دیوار آن به رنگ یکی از
سیاره‌ها بوده است. اما برخی دیگر معتقدند که هگمتانه در زمان پادشاهی
سومین شاه ماد، فرورتیش تاسیس شده. بعضی نیز ساخت این شهر را به جمشید یا
سمیراسیس نسبت می‌دهند. اما گروه اول، از بقیه طرفداران بیشتری دارند و
اسناد تاریخی بیشتری حرف آن‌ها را اثبات می‌کند.
- هرودوت در توصیفات خود از هگمتانه از آن به عنوان شهری روی تپه که شامل
قصر، خزانه‌داری و اقامت‌گاه نظامی است یاد کرده. 7 دیوار متحدالمرکز که
بخش درونی آن‌ها از بیرونی بلندتر است طراحی هگمتانه را تشکیل می‌دهد.
- بررسی‌هایی که در مورد معماری این شهر تاریخی انجام شده نشان می‌دهد که
هگمتانه در زمان خود شهری منحصر به فرد بوده و البته از پایتخت ماد‌ها کمتر
از این هم انتظار نمی‌رود. بر اساس تحقیقات باستان شناسان، این شهر به شکل
هفت قلعه‌ی عظیم و تو در تو که مساحت 40 هکتار را به خود اختصاص می‌داده
است طراحی شده. هفتمین قلعه‌ی این مجموعه که درونی ترین قلعه نیز بوده به
عنوان مقر پادشاهی استفاده می‌شده و توصیفاتی که از آن در کتاب‌های تاریخی
شده شگفت آور است. پس از ساخته شدن هگمتانه به عنوان مقر اصلی فرماندهی،
ماد‌ها که آن زمان در قبیله‌های کوچک و پراکنده زندگی می‌کردند، به پایتخت
آمدند و خانه‌های آن‌ها نیز در جوار قلعه‌ی هفتم ساخته شد. دیاکو در رنگ
آمیزی قلعه‌ها از سبک رنگ آمیزی بابلی الهام گرفته و دستور به رنگ کردن
قلعه‌ها به این صورت داده است که کنگره‌های قلعه اول سفید، دومی سیاه، سومی
ارغوانی رنگ، چهارمی آبی، پنجمی نارنجی و کنگره‌های باروی داخلی را به رنگ
طلایی و نقره‌ای در بیاورند که تصور آن نیز آدم را به حیرت وا می‌دارد.
داخلی‌ترین قلعه که مقر پادشاهی بود به دستور دیاکو با بیش از 100 اتاق و
بسیار با شکوه ساخته شده.
- در طی تحقیقاتی که سال‌ها در هگمتانه انجام شده، کشف‌های جدید و شگفت
انگیزی از این مجموعه به دست آمده است. تحقیقات نشان می‌دهد که شبکه‌ای
منظم برای آب‌رسانی در این شهر طراحی شده. اولین حفاری علمی که بر روی
هگمتانه انجام شد به حدود 100 سال قبل باز می‌گردد که توسط هیئتی فرانسوی
از طرف موزه لوور انجام شد و نتایج آن هیچگاه منتشر نشد. بعد از آن از سال
1362 تا 1378، 10 فصل حفاری در این مجموعه انجام شد که طی آن اطلاعات
ارزشمندی از این مجموعه به دست آمد. کاوش‌هایی که در طی این دوران انجام شد
نشان از وجود شهر بزرگی در دل تپه هگمتانه دارد. دانشمندان تا کنون دو
برج عظیم و حصاری به طول 9 متر و عرض 8 متر در این تپه کشف کرده‌اند.
- تاکنون اشیا ارزشمند زیادی در هگمتانه کشف شده که در میان آن‌ها می‌توان به
لوح‌های زرین مثل لوح آریارمنه، آرشام، داریوش دوم و اردشیر دوم اشاره
کرد. اشیای دیگری نیز در مجموعه تاریخی هگمتانه یافت شده که از آن‌ها
می‌توان کوزه‌ای شکسته که مربوط به دوران خشایار شاه و از جنس نقره است،
بشقابی از جنس نقره از دوره هخامنشی، جام نقره دوره اردشیر یکم هخامنشی،
ظرف طلا که از دوران حکومت داریوش بزرگ باقی مانده و ... را نام برد.
اسکلت پیدا شده در هگمتانه | عکس: رضا شریفی
راهنمای بازدید از هگمتانه
پس
از پرداخت ورودی به محوطه‌ای که آثاری از شهر باشکوه هگمتانه همچنان در آن
دیده می‌شود وارد می‌شوید. اگر بخواهید شکوه هگمتانه را در 3000 سال قبل
تصور کنید، به تخته سنگ‌های باقی مانده در ذهن خود ارتفاع بدهید، بر
دیوار‌ها رنگ بپاشید و هیاهوی مردم باستانی قوم ماد را که در کوچه‌ها به
انجام کار‌های روزمره خود می‌پردازند تصور کنید. این شهر زمانی اولین
پایتخت ایرانیان بوده است!
بعد از آن می‌توانید از سایت اصلی هگمتانه
دیدن کنید. این محوطه که در فضایی بسته قرار گرفته، کاملا طرحی ذهنی از
هگمتانه قدیم به شما می‌دهد. خمره‌ای 2500 ساله که در کنج این دیوار‌ها
قرار گرفته است نشان از پیشرفته بودن ایرانی‌ها در ساختن ظروفی دارد که بعد
از گذشت سال‌ها همچنان به حالت اولیه خود مانده‌اند.
بررسی هگمتانه وقت
زیادی از شما نمی‌گیرد، در واقع بازدید از این مکان در صورتی که از قبل
تاریخ آن را نخوانده باشید لطفی ندارد. برای آشنا شدن بیشتر با این
مجموعه‌ی تاریخی، بهتر است سری به موزه‌ی هگمتانه بزنید. ظروفی که در این
موزه نگه داشته می‌شود و توضیحات راهنمای موزه می‌تواند شما را بیشتر با
هگمتانه آشنا کند. این موزه که قبلا مدرسه بوده 600 متر مربع مساحت دارد و
شامل بخش‌های مختلفی مثل سالن اصلی، سرسرا و دو راهرو است که در آن آثار
تاریخی کشف شده به عموم نمایش داده می‌شود. از آثار جالبی که در این موزه
مشاهده می‌کنید قبر دو معشوقه مربوط به دوران اشکانی است که بعد از حدود
2000 سال همچنان سالم باقی مانده است. مامورین اداره آب و فاضلاب که در سال
2017 مشغول حفاری بوده‌اند، پس از مواجه شدن با شیئی عجیب آن را با سازمان
میراث فرهنگی در میان می‌گذراند. کارشناسان پس از حفاری‌های دقیق، اسکلت
دو معشوقه را که در کنار هم در آرامش ابدی قرار گرفته‌اند، پیدا می‌کنند.
وسایل یافت شده در هگمتانه | عکس: شجریانی
وسایلی
همچون قاشق نقره نیز در هگمتانه کشف شده که نشان از فرهنگ بالای ایرانیان
در دوران هخامنشی دارد. بیشتر آثار این موزه از دوران هخامنشی باقی مانده
است.
آثار نمایش داده شده در این موزه تنها بخش کوچکی از اشیائی است که
از خاک هگمتانه بیرون آمده و تعداد زیادی از این اشیا در موزه ایران باستان
در تهران، موزه متروپولیتن نیویورک و مجموعه‌های شخصی در اقصی نقاط جهان
نگهداری می‌شود.
در قسمت شرقی تپه‌ی هگمتانه، کلیسایی به نام گریگوری
استپانوس قرار دارد که معمولا مورد توجه بازدید کنندگان از هگمتانه قرار
می‌گیرد. پیشینه‌ی این کلیسا به قرن هفدهم میلادی و دوران صفویه باز
می‌گردد.
هگمتانه که در سال‌های طولانی عمر خود شاهد آبادانی‌ها و
دوره‌های جنگ و ظلم و ستم بسیاری بوده، در 24 شهریور سال 1310 با شماره 28
در آثار ملی ثبت شده است.