تابستان برای ما ایرانی‌ها همیشه خوش قدم بوده، از تعطیلی مدارس و شروع شدن اوقات فراغت گرفته، تا کلید خوردن
سفرهای تابستانی به مقاصد خنک که برای هر یک از ما دفتری از خاطرات تلخ و شیرین دارد. اگر شما هم شیفته‌ی تابستان هستید، بهتر است بدانید ایرانیان باستان چگونه آغاز تابستان را جشن می‌گرفتند. جشنی که به «
آب پاشونک» شهرت دارد و قرار است حسابی شما را خنک کند. در ادامه با
اسمارتیز همراه باشید تا با «آب پاشونک» یا «جشن اول تابستان» به طور کامل آشنا شوید.
ایرانیان باستان چطور به استقبال تابستان می‌رفتند؟
این روزها به قدری درگیر زندگی ماشینی و مدرن شده‌ایم، که یادمان رفته روزگاری در این سرزمین آیین‌های باستانی زیبایی برگزار می‌شد. آیین‌هایی که شور و نور را مهمان بومِ زندگی مردمان می‌کرد و ارتباط نزدیک‌تری بین انسان و طبیعت به ارمغان می‌آورد. رسم بر این بود که ایرانیان باستان به مبارک قدم هر فصل و روز خاص سال، آیینی مخصوص و درخور به جا بیاورند. آیینی که به تناسب هر فصل اسم و رسمی به خصوص داشت؛ از نوروز گرفته تا مهرگان و آبانگان و
سپندارمذگان. این‌بار اما به سراغ گرم‌ترین و در عین حال خنک‌ترین آیین باستانی ایران زمین می‌رویم، جشنی به مبارک قدم روزهای بلند تابستان و گرمای زندگی‌بخشش!
“ «آب پاشونک» یا «اول تووستونی» جشنی است که به مناسبت آمدن تابستان برگزار می‌شده است.”
جشن گرفتن مناسبت‌های مختلف در میان ایرانیان باستان از آن سنت‌های دلچسبی‌ست که حیف است فراموش شود. جشن‌هایی که پیام‌آور شادی و نشاط گروهی و قدر دانستنِ نبض حیات در کنار طبیعت هستند. ایرانیان باستان معمولا شروع هر فصل را با آیینی خاص جشن می‌گرفتند.
جشن و شادی جایگاه ویژه‌ای در میان آداب و رسوم ایرانیان باستان داشته است.
علاوه بر آن هر روز سال هم نام به خصوصی داشت که اگر با آن ماه یکی می‌شد، جشن دیگری در پی داشت. «آب پاشونک» یا «اول تووستونی» نام جشنی است که به مناسبت آمدن تابستان برگزار می‌شده. آیینی فرح بخش که با آب‌پاشی در دشت و دمن همراه بوده و امروزه هم در بعضی نقاط ایران زمین از جمله فراهان، اراک و محلات اجرا می‌شود. اما چه اتفاقی در روز اول تیرماه رخ می‌دهد که شایسته‌ی جشن گرفتن است؟
بلندترین روز سال؛ بهانه‌ای برای جشن گرفتن
شاید آنقدری که طولانی‌ترین شب سال را می‌شناسیم و جشن می‌گیریم (شب یلدا)، بلندترین روز سال را نشناسیم و یا حتی ندانیم برای آمدنش جشنی تدارک دیده شده. آغازین روز تابستان به دلیل موقعیت خاص خورشید در آسمان، عنوان «بلندترین روز سال» را از آن خود کرده. اما این موقعیت خاص چیست؟ در نخستین روز از تیرماه خورشید از پسِ بلندترین جایگاه خود در افق‌های شرقی طلوع می‌کند و در شامگاه آن روز در بلندترین جایگاه خود در افق‌های غربی آرام می‌گیرد. علاوه بر این طلوع و غروبِ بلندمرتبه، حرکت روزانه‌ی خورشید در آسمان نیز در این هنگام به بالاترین خط سیر خود می‌رسد. همین پدیده موجب می‌شود تا خورشید بیش از روزهای دیگر به قطب آسمانی نزدیک شده و در نتیجه بلندترین روز سال و کوتاه‌ترین شب آن پدید بیاید. از طرفی زاویه‌ی میان خورشید و افق جنوبی در این روز بیش از هر روز دیگر است و آفتاب در این لحظه به کمال و اوج سالانه‌ی خود می‌رسد.
“ خردادماه در زبان اوستایی «هَـئوروَتات» نامیده می‌شود که به معنای رسایی، کمال و
پُـرّگی است. احتمال داده می‌شود که این نام از همین پدیده گرفته شده، چرا که خورشید در پایان این ماه به کمال و اوج خود می‌رسد.”
مردمان ایران باستان که شیفته‌ی پدیده‌های آسمانی بودند، ارزش زیادی برای این رخدادهای نادر و منحصربه‌فرد قائل می‌شدند و به همین دلیل آن را شایسته‌ی جشن گرفتن می‌دانستند. جالب است بدانید که در گاه‌شمار گاهنباری که قدیمی‌ترین گاه‌شمار شناخته شده‌ی ایرانی محسوب می‌شود، روز اول تابستان را آغاز سال نو می‌دانستند. پس دور از انتظار نیست که برای مبارک کردنش، جشن‌های مختلفی تدارک دیده باشند، جشن‌هایی که در حال حاضر «جشن آب پاشونک» پررنگ‌ترین بازمانده‌ی آن‌ها به حساب می‌آید.
علت پیدایش جشن آب پاشونک چه بوده؟
درست است که بارزترین دلیل اجرای «آب پاشونک » آمدن فصل تابستان و بلندترین روز سال بوده، اما در مورد علت پدید آمدن این جشن روایت‌های مختلفی وجود دارد.
- بعضی معتقدند در زمان پادشاهی فیروز (پسر یزدگرد اول)، به مدت 7 سال
در ایران هیچ بارانی نیامده و علی‌رغم نگرانی پادشاه از وقوع قحطی و افزایش
مرگ‌ومیر، چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد. بعد از 7 سال و بعد از اولین بارندگی
مردم بسیار خوشحال می‌شوند و به نشانه‌ی قدردانی و شکرگذاری از تمام شدن
این دوراندور هم جمع شدند و به روی هم آب پاشیدند. و در واقع رسم «آب
پاشونک» به این صورت شکل گرفته است.
- اما روایت دیگر حکایت از آن دارد که در یکی از روزهای اول تابستان،
پادشاهی ایرانی از جنگ برمی‌گشته و سرمست از پیروزی به قنات زلف آباد
می‌رسد. زمانی که در کنار قنات در حال شستن دست و صورتش می‌شود، لحظه‌ای
بانوی زیبایی را تجسم می‌کند که آب به صورتش می‌پاشد. پادشاه هم سر ذوق
می‌آید و شروع می‌کند به صورت همراهانش آب پاشیدن و شادی کردن. اینگونه
می‌شود که آغازین روز تابستان با مراسم «آب پاشونک» جشن گرفته می‌شود.
چه مراسم دیگری در آغاز تابستان برگزار می‌شود؟
طبق منابع مکتوب، «آب پاشونک» تنها جشن آغاز تابستان نبوده است. در واقع، علاوه بر «جشن آب پاشونک» جشن‌های دیگری هم برگزار می‌شده که در تونل زمان و سیر ادوار تاریخی به تدریج به دست فراموشی سپرده شده است.
- جشن نیلوفر: ابوریحان بیرونی در کتاب «آثار الباقیه» به جشنی در روز
ششم تیرماه اشاره کرده به نام «جشن نیلوفر» که بی ارتباط با شکوفا شدن
گل‌های نیلوفر در آغاز تابستان نبوده است.
- جشن «پُرسه»: زرتشیان رسم داشتند که که در روز اول تیرماه با درگذشتگان
دیداری تازه کنند و یاد آن‌ها را گرامی بدارند. به نظر می‌رسد این آینن
برگرفته از آیین گرامیداشت درگذشتگان در آغاز سال نوی گاهنباری باشد.
خب، حالا که همه چیز را در مورد جشن آغاز تابستان می‌دانید، شما چه برنامه‌ای برای روز اول تیرماه در نظر دارید؟