شمس‌العماره

با گذر از خیابان ناصرخسرو چشم‌انداز این عمارت قدیمی با آن سبک خاص و جذاب و کاشی‌کاری و تزئینات شگفت‌انگیز ما را به زمان‌های قدیم می‌برد. شمس العماره یک کاخ کاشی‌کاری شده‌ی زیبا و بلند و یک اثر تاریخی فوق‌العاده است که در زمان قاجار و به دستور ناصرالشدین شاه ساخته شده‌است. ناصرالدین شاه قاجار تحت تاثیر سبک معماری اروپایی دستور ساخت این بنا را به معیرالممالک و سایر استادان ماهر آن زمان داد. او می‌خواست یک ساختمان مرتفع بسازد تا بتواند بر فراز آن مناظر باغ‌ها و طبیعت اطراف را به ‌خوبی ببیند. با اسمارتیز همراه باشید تا با این جای دیدنی تهران بیشتر آشنا شوید.

شمس‌العماره امروز از عمارت‌های دیدنی مجموعه کاخ گلستان است. کاخ گلستان که به دلیل وجود باغ‌های سرسبز و خیابان‌های دراز با درخت‌کاری‌های چنار بلندش در زمان خود «کاخ گلستان» نام‌گذاری شد به جز شمس العماره شامل بخش‌های دیدنی دیگری نیز می‌شود. این بخش‌ها شامل ایوان تخت مرمر، خلوت کریم‌خانی، تالار اصلی، تالار برلیان، عمارت بادگیر، حوض‌خانه تالار سلام، تالار الماس و موزه مردم‌شناسی می‌‌شود.

شمس العماره از مهم‌ترین عمارت‌های این کاخ است پس نمی‌توان از دیدن آن صرف‌نظر کرد. اهمیت این عمارت به‌دلیل بلندتر بودن آن و تزئینات طراحی داخلی آن است. قدمت دقیق کاخ گلستان به عهد صفویه باز می‌گردد اما اکثر کاخ‌ها و عمارت‌های آن در زمان قاجاریه ساخته شده‌است و تا زمان پهلوی مورد استفاده شاه و درباریان قرار می‌گرفته ‌است.

شمس العماره یک بنای پنج طبقه با دو برج است که در امتداد شمالی جنوبی ساخته شده ‌است. در بین دو برج یک ساعت ناقوس‌دار قدیمی به‌ چشم می‌خورد. این ساعت هدیه ملکه ویکتوریا به ناصرالدین شاه است که زمانی صدای ناقوس آن در کوچه ‌پس‌ کوچه‌های تهران قدیم به گوش می‌رسید. صدای آن به ‌قدری بلند بود که ناصرالدین شاه دستور داد صدای آن را کم‌تر کنند. این تعمیر باعث شد ساعت برای همیشه خاموش شود. اما تعمیر مجددی که در آبان‌ماه سال 1391 روی این ساعت صورت گرفت به این ساعت جان تازه‌ای داد و ناقوس آن دوباره به صدا درآمد. شمس العماره با کاخ عالی قاپو شباهت زیادی دارد. این بنا 35 متر ارتفاع دارد.
با وجود اینکه در نمای بیرونی این عمارت، کاشی‌کاری بیش از سایر هنرهای معماری خود نمایی می‌کند اما گچ‌بری، آینه‌کاری، نقاشی‌های دیواری نیز در معماری آن به شکل هنرمندانه‌ای به‌کار رفته‌ است. دکوراسیون داخلی آن نیز با ارسی‌های رنگارنگ زیبایش که جز لاینفک معماری ایرانی است بسیار خاص و روح‌نواز شده است. عمارت شمس العماره اولین عمارتی است که در ساخت آن از آهن و استیل استفاده کردند. ستون‌های طبقات بالایی این عمارت فلزی هستند. ساخت این کاخ شاهنشاهی در سال 1282 هجری قمری مصادف با 1244 شمسی شروع شد و در سال 1284 مصادف با 1246 شمسی تکمیل گردید.

همچنین در بنای شمس العماره برای اولین بار برای تحمل وزن بنا بر روی دیوارها از خرپا استفاده شد. مقاوم بودن در برابر زلزله، به کارگیری خاص شیروانی‌ها، ستون‎های چدنی، پوشش گالوانیزه شیروانی‌های پشت بام در شمس العماره از ویژگی‌های متمایزی بود که اولین بار در این ساختمان به‌کار رفت و جای خود را بعد از این در معماری ایرانی باز کرد. علاوه بر فلز در این بنا از مصالحی چون آجر، کاه‌گل، ساروج و چوب نیز استفاده شده‌است. سردر باغ ملی در شمس العماره زمانی نماد شهر تهران بود.
جذابیت این ساختمان می‌تواند یکی دو ساعت و شاید حتی بیشتر از این‌ها وقت شما را مانند چشم بر هم زدنی بگیرد، بدون این‌که متوجه شوید، ولی در پایان از زیبایی‌های این اثر هنری به وجد خواهید آمد. پس در این عمارت قدم بزنید و از زیبائی‌های آن لذت ببرید. اولین چیزی که شما را محسور خواهد کرد کاشی‌کاری رنگانگش است. کاشی‌هایی با نقش گل‌های پیچ و تاب خورده و یک شیر شمشیر به‌دست ایستاده و خورشید‌بانو که در بالای آن قرار گرفته‌است.
ایوان این عمارت از سنگ مرمر ساخته شده و زیر ایوان طرحی از سربازان قاجار در حال نواختن موسیقی نظامی هستند. در و پنجره‌های چوبی شمس العماره با ارسی‌های چوبی زیبا و رنگارنگی تزئین شده است. علی‌رغم به‌کارگیری کاشی در نمای ساختمان و در و پنجره‌های چوبی که رنگ و روی ایرانی به ساختمان داده، این ساختمان به علت سبک غربی آن به‌خصوص دو برج و ساعت بین آن‌ها از سایر ساختمان‌های کاخ تفاوت دارد. اگر دقت کنید برج شمالی از برج جنوبی بزرگ‌تر است.

ناصرالدین شاه تحت تاثیر عکس بناهای غربی و مدرن علاوه بر گوشواره‌های شمالی و جنوبی، راه‌پله بزرگی ساخته بود که در مقابل ایوان آینه‌ای قرار داشت و به ایوان تالار اصلی متصل می‌شد که بعدا به‌خاطر فرهنگ و هویت ایرانی آن را حذف کردند و دسترسی به بنا فقط از دو گوشواره شمالی و جنوبی ممکن شد. این گوشواره‌ها نقش هشتی را در خانه‌های ایرانی ایفا می‌کنند. در مقابل ایوان هم یک حوض بزرگ وجود داشت که در زمان پهلوی اول به دلیل ازدیاد پشه و مشکلاتی از این قبیل آن را پر کردند.

ورودی این عمارت امروزه در سمت دیوار ارگ و در ضلع غربی کاخ گلستان قرار گرفته‌ است. از گوشواره که وارد تالار اصلی یا همان شاه‌نشین می‌شویم، تلولوی آینه‌کاری‌های زیبا و محسورکننده، با گچ‌بری‌های ظریف و مشبک‌کاری‌های زیبای شاه‌نشین این عمارت، شما را میخکوب خواهد کرد. در این قسمت عمارت در عین سبک غربی، هنرهای معماری ایرانی در اوج خود می‌درخشند و با روش و هنر خاص خود و با بازی با رنگ و نور روی تمام دیوارها و سقف خودنمایی می‌کنند.
تمام اثاثیه از جمله لوسترها، مبل‌ها، فرشی که برای پوشاندن کف تالار به‌کار رفته‌است با تزیینات ایرانی کاخ تطابق خاصی دارند و یک کاخ ایرانی مدرن ایجاد کرده‌اند. تالار توسط دو گوشواره شمالی و جنوبی احاطه شده‌است.
تالار شاه‌نشین در امتداد ایوان در نمای بیرون با همان تزئینات و ایوان سنگ مرمری قرار دارد. ایوان طوری ساخته شده است که به باغ و حوض بزرگ آن زمان اشراف داشته‌باشد و این منظره زیبایی را برای بیننده ایجاد می کرده‌است.

از آنجایی‌که این بنا برای سکونت دائمی نبوده فقط طبقه اول برای پذیرایی در حد کمال تزئین شده ‌است و بقیه طبقات ساده‌تر بوده و تزئینات کم‌تری دارند. هر طبقه چند اتاق دارد و اتاق‌های طبقه سوم و چهارم کاملا به پشت‌بام مشرف هستند و در آن‌ها می‌توان بین برج‌ها رفت‌وآمد کرد.

پله‌ها تا کلاه‌فرنگی‌ها یا همان برجک‌ها ادامه دارند. در کلاه فرنگی‌ها دوباره شاهد تزئینات مجلل هستیم. کف آن کاشی‌کاری‌های زیبای الوان و همه جای آن باز هم آیینه‌کاری‌ها و گچ‌بری‌های زیبا دیده می‌شود. نقش‌های چشم‌نواز برجسته از گیاهان و پرندگان بر روی دیوارها نیز خود‌نمایی می‌کنند. با وجود این‌که اتاقی کوچک است ولی از نظر تزئینات چیزی کم ندارد.

این عمارت نیز مانند تمام ساختمان‌های قدیمی مرمت شده است و در سال 1376 مرمت آن به پایان رسید. از سال 1378 طبقه همکف را برای بازدید عموم بازگشایی کردند. شمس العماره به عنوان‌ یکی‌ از زیباترین‌ کاخ‌های‌ ایران‌ در زمان خود بوده ‌است. کاخ‌ شمس‌ العماره‌ تحت‌ نظارت‌ سازمان‌ میراث‌ فرهنگی‌ قرار دارد و جزء گنجینه‌ نفیس‌ آثار تاریخی‌ تهران‌ محسوب می‌شود.
درمورد ساعت بین برج‌ها افسانه‌های زیادی نقل شده‌است که متاسفانه همگی از نحسی این ساعت برای ناصرالدین شاه حکایت می‌کنند. مثلا این‌که یک جفت جغد در این ساعت لانه کرده بودند که با هربار بیرون آمدن آن‌ها بلایی نازل می‌شده است. یک‌بار که این جغدها سه روز پشت سرهم از لانه بیرون آمدند به دنبال آن ناصرالدین شاه به‌دست میرزا رضا کرمانی کشته می‌شود. جالب است که انگار این نحسی اینجا تمام نشد و باز با تکرار همین اتفاق قحطی تمام تهران را فراگرفت و جنگ در کشور شروع شد.

امروزه این ساختمان در کاخ گلستان واقع در میدان ارگ خیابان پانزده خرداد تهران قرار دارد. برای دیدن این اثر تاریخی بهترین راه دسترسی مترو تهران است. پایانه‌های اتوبوسرانی میدان امام خمینی و قورخانه نیز برای دسترسی به این مکان مناسب هستند. نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به آن ایستگاه پانزده خرداد است. ورودی کاخ گلستان در خیابان داور است که تا مترو فقط 5 دقیقه پیاده‌روی دارد. پیاده‌روی در خیابان‌های سنگفرشی که با این عمارت به‌گونه‌ای هماهنگ شده و صفای خاصی به‌آن بخشیده است.

از آنجا که این عمارت در کاخ گلستان قرار دارد برای دیدن آن باید علاوه بر بلیت کاخ گلستان بلیت دیگری نیز خریداری کنید. بازدیدکنندگان در شش ماه اول سال می‌توانند از ساعت 9 الی 17:30 و در شش ماه دوم سال از ساعت 9 الی 16:30 از این بنا بازدید کنند. نرخ قیمت ورودی آن ارزان و حدود 2500 تومان است. این کاخ در روزهای 14 خرداد سالروز رحلت امام خمینی (ره)، 21 رمضان روز شهادت حضرت علی علیه السلام، 9 و 10 محرم مصادف با تاسوعا و عاشورای حسینی، 28 صفر روز شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام و 25 شوال روز شهادت امام صادق علیه السلام تعطیل است.
این بنا با این‌ همه ظرافت و زیبایی که روزی به عنوان ساختمانی که با پیشرفته‌ترین متد روز دنیا ساخته شده‌ بود و در ساخت آن برای اولین بار از فلز استفاده شده است، امروزه برای اهل هنر و عاشقان معماری ایرانی به مکان با ارزشی تبدیل شده ‌است. خوشبختانه عکس برداری در این بنا بدون استفاده از فلش و سه‌پایه مجاز است. پس اگر قصد بازدید از این عمارت زیبا را دارید دوربین یادتان نرود.