مرکز حکومت چندصدساله‌ی صفویان، میدان نقش جهان است؛ میدان تاریخ و اسلام و تمدن ایران. جایی که توانست هزار سال پس از فروپاشی امپراتوری ساسانی، دوباره تمدن ایرانی را گرد هم آورد، این‌بار در قالب حکومت اسلامی صفویان. میدان نقش جهان با عظمت و وسعت بی‌مانند خود و چهار بنای مهم و باشکوه، صدها سال نه تنها نگین اصفهان، بلکه نقطه‌ی ثقل فلات ایران بوده است تا جایی که نیمی از تاریخ کشورمان رسما در دل میدان نقش جهان اصفهان رقم خورده است.
بهترین زمان دیدن میدان نقش جهان
بهار، فصل معتدل سفر به شهرهای مرکزی و گرم ایران مانند اصفهان است. فصلی که در آن میدان نقش جهان بهشتی دیدنی می‌شود. بهشتی سبز با چهار دروازه به تاریخ و تمدن اسلام. هر ساله در ایام نوروز و از سوم تا نهم اردیبهشت ماه، شهرداری اصفهان تورهای رایگان اصفهان گردی دایر می‌کند که بازدید از میدان نقش جهان مقصد اصلی و مهم این تورها است.
توریست‌هایی زیادی در میدان نقش‌جهان خواهید دید | عکس: الهه جلالی
اوایل پاییز و اواخر تابستان نیز اصفهان سرشار از گردشگرانی با ملیت‌های مختلف است که در خنکای خوش این روزها محو عظمت میدان نقش جهان می‌شوند. با این‌حال اگر تحمل سرمای سوزناک زمستان‌ها و گرمای خشک تابستان‌های اصفهان را دارید، این دو فصل خلوت نیز بهترین زمان برای یک سفر آرامش‌بخش و به دور ازدحام است.
آدرس و راه‌های دسترسی به میدان نقش جهان
میدان نقش جهان مرکز اصفهان است. نقطه‌ای از شهر که در هر‌کجای اصفهان ایستاده باشید با یک تاکسی به راحتی به آن خواهید رسید و اگر با ماشین شخصی نیز سفر‌می کنید‌می توانید در کوچه‌پس‌کوچه‌های اطراف میدان نقش جهان و در پارکینگ پشت مسجد امام اصفهان و یا پارکینگ استانداری پارک کنید و تنها پنج دقیقه تا میدان نقش جهان پیاده بروید.
آدرس میدان نقش جهان: اصفهان، خیابان استانداری
هزینه‌ی بلیت و ساعات دسترسی به میدان نقش جهان
بازدید از میدان نقش جهان هزینه‌ای ندارد، گرچه بناهای اطراف میدان هرکدام بلیت‌های جداگانه دارند که در مطالب مربوط به هر جاذبه، جزییات آن ذکر شده است. با اینکه‌می توانید 24 ساعته از این میدان بازدید کنید اما فعالیت حجره‌ها و جاذبه‌های اطراف زمان مخصوص به خود را دارد. این زمان معمولا از 9 صبح تا هنگام اذان ظهر است و پس از یکی دو ساعت استراحت نیم‌روزی تا حوالی 11 شب ادامه دارد.
دانستنی‌های قبل از دیدن میدان نقش جهان
قلب حکومت خاندان عظیم صفویه در اصفهان، میدان نقش جهان بوده است.
دلیل ساخت میدان نقش جهان و بناهای اطراف آن، انتقال محور اصلی تجارت شهر از محله میدان کهنه و بازار قدیم اصفهان به مرکز جدید شهر در زمان انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان، و نزدیکی به دستگاه سلطنت و کاخ عالی قاپو و در نهایت، در انحصار درآوردن پایه‌های تجارت اصفهان توسط دستگاه حکومت صفوی و شاه عباس اول بوده است.
میدان نقش جهان در دوران حکومت شاه عباس اول ساخته شده است | عکس: لوک1659
از معدود میدان‌های مستطیلی جهان می‌توان به میدان نقش جهان اشاره کرد.
معماران اصلی میدان نقش جهان که نام آن‌ها بر سردر بناهای اطراف میدان به چشم می‌خورد، استاد محمدرضا و استاد علی‌اکبر اصفهانی بودند
میدان نقش جهان مستطیلی بزرگ به طول 560 متر و عرض 160 متر می‌باشد که امروزه حوض بزرگی نیز در میان قرار دارد.
عظمت میدان نقش جهان از میدان سرخ مسکو که از میدان‌های گسترده و مشهور جهان است بیشتر است.
با بازدید از میدان نقش جهان علاوه بر فضای زیبای درون میدان، دروازه‌های چوگان و حجره‌های صنایع دستی، می توان از کاخ عالی قاپو در ضلع غربی، مسجد امام اصفهان در ضلع جنوبی، مسجد شیخ لطف الله در ضلع شرقی و سردر قیصریه و بازار اصفهان در ضلع شمالی میدان نقش جهان دیدن کرد. در‌واقع گردشگری اصفهان در میدان نقش جهان یک تیر و چندین نشان است.
میدان نقش جهان در گذشته زمین بازی چوگان بوده است. | عکس: ریکاردو فرناندز
کالسکه‌های مشهور میدان نقش جهان از جذابیت‌های خاص این میدان هستند. کالسکه‌هایی که گردشگران را در سراسر میدان می‌گردانند و خاطره ی تکرار نشدنی صدای سُم اسب‌ها را بر سنگفرشی که شاهزادگان و سلاطین صفوی بر آن قدم‌می زدند در یاد گردشگران جک‌می کنند.
اطراف میدان نقش جهان تعداد 200 حجره‌‌ی متحدالشکل صنایع دستی وجود دارند با انواع سوغاتی‌های اصفهان برای ارائه به گردشگران این میدان.
ش جهان در ابتدای ساخت به نام میدان شاه نام گذاری شده بود. اما در زمان شاه عباس دوم این میدان شاه به دلیل رفت و آمد تاجران و بازاریان به حدی شلوغ شد که به دستور شاه در سمت شرقی میدان یعنی پشت مسجد شیخ لطف الله، میدان جدیدی تاسیس شد به نام میدان نقش جهان که در مقایسه با این میدان بسیار کوچک‌تر بود اما می توانست تا حدودی جمعیت را به سمت خود بکشد. میدان جدید نقش جهان در‌واقع سومین میدان مهم اصفهان بود، بعد از میدان عتیق یا همان میدان کهنه که از دوران سلجوقیان باقی مانده بوده و سپس میدان شاه. اما سال‌ها بعد که هر دو میدان نو و کهنه فرسوده شدند تنها میدان شاه باقی مانده بود. بعدها دستور بازسازی میدان کهنه با همان نام اصلی خود، میدان عتیق داده شد اما میدان نو امکان بازسازی نداشت، لذا نام آن را بر میدان اصلی شهر یعنی میدان شاه گذاشتند و این‌گونه شد که امروزه این میدان بزرگ و زیبا را با نام میدان نقش جهان می‌شناسیم.
در اردیبهشت 1358نیز میدان نقش جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت جهانی شد | عکس: گوران جوکا
بعد از انقلاب نام رسمی میدان نقش جهان در نقشه‌ها و امور دولتی به میدان امام تبدیل شد.
با حمله‌ی افغان‌ها به ایران و سرنگونی سلسله‌ی صفوی، بخش‌هایی از میدان نقش جهان تخریب شد مانند عمارت نقاره‌خانه و قسمت‌هایی از دروازه‌های چوگان.
پس از سال‌ها کار مرمت و بازسازی میدان نقش جهان به دستور رضا شاه شروع شد و امروزه نیز روند این بازسازی همواره در جریان است.
در بهمن 1313 میدان نقش جهان در فهرست آثار ملی ایران با شماره 102 ثبت شد.
راهنمای بازدید از میدان نقش جهان
بعد از ورود به میدان نقش جهان دنیای اطراف‌تان به شکلی محسوس تغییر می‌کند. جو تاریخی و سنتی این نقطه‌ی شهر اصفهان گردشگران را بیشتر به بازدید از بناهای اطراف میدان و سر زدن به حجره‌های جذاب و هماهنگ دورتادور میدان نقش جهان ترغیب می‌کند. دیدن حوض بزرگ میدان نقش جهان با رقص فواره‌های جذابش و عبور از راهروهای پیچ در پیچ میان باغچه‌های همیشه مرتب میدان نقش جهان و استراحت بر نیمکت‌های سنگی گوشه و کنار میدان، از بهترین تفریح‌های سفر اصفهان است. با تمام این‌ها میدان نقش جهان نمی‌تواند فقط جایی برای گشت و گذار در تاریخ ایران باشد، این‌جا بیشتر میدانی ست برای لذت بردن. چه لذت خرید سوغات و صنایع دستی از حجره‌ها، چه لذت خوردن بستنی و آبمیوه و فرنی‌های بی‌نظیر اصفهانی یا امتحان ترکیب عجیب دوغ و باقلوا در مغازه‌های اطراف، و چه لذت کالسکه گردی دورتادور این میدان عظیم.
عالی‌قاپو در میدان نقش‌جهان است | عکس: فنگ وی
در هر حال، میدان نقش جهان جایی نیست که بتوان به راحتی از آن گذشت و بازدید از آن با تمام بناهای اطرافش چیزی حدود 8 ساعت از زمان سفر گردشگران را به خود اختصاص‌می دهد. بهترین نقطه برای شروع بازدید از میدان نقش جهان، مسجد شیخ لطف الله در ضلع شرقی میدان است، مسجدی در هاله‌ای کبود از رنگ و نور. برای خواندن دانستنی‌های قبل از دیدن مسجد شیخ لطف الله نیاز بهتر است اول مطلب مسجد شیخ لطف الله را بخوانید و سپس به دیدن این یاقوت کبود میدان نقش جهان بروید. مسجدی به جا مانده از قرن 11 که ساخت آن 18 سال طول کشید و به دلیل نقش منحصر به فرد گنبدش، به طاووس اصفهان شهرت دارد. دیدن مسجد شیخ لطف الله در اوایل صبح حس و حال دیگری دارد، علاوه بر این‌می توانید از آرامش و خلوتی دم صبح در میان کاشی‌کاری‌های رویایی این مسجد لذت بیشتری ببرید. گرچه اکثر گردشگران دیدنی‌های میدان نقش جهان را در جهت عقربه‌های ساعت و دورانی بازدید‌می کنند اما بازدید از بناهای زیبای میدان نقش جهان به صورت ضربدری هوشمندانه‌ترین روش برای مدیریت زمانی است. بعد از دیدن مسجد شیخ لطف الله در اوایل روز،می توانید در میدان نقش جهان استراحت کوچکی کرده و به دیدن عمارت زیبای ضلع روبرویی،یعنی کاخ عالی قاپو بپردازید. عمارت پر شکوه عالی قاپو از دیگر عمارت‌های ساخته شده در قرن یازدهم، در راستای انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان است. عمارت منحصر به فردی که در 6 طبقه با پله‌های مارپیچ ساخته شده و کاخ مرکزی حکومت صفویان بوده است. بهتر است اول مطلب عمارت عالی قاپو را بخوانید و سپس به دیدن این دولت‌خانه‌ی پر ابهت بروید. عالی قاپو عمارتی‌ست که ساخت آن در 5 مرحله مختلف معماری انجام شده است. از زمان شاه عباس اول تا شاه سلیمان، مرحله به مرحله به زیبایی و شکوه این عمارت افزوده شده است.
میدان نقش جهان، از بزرگ‌ترین میدان‌های جهان است | عکس: نینگ یو پائو
مینیاتورهای نقاشی شده توسط استاد رضا عباسی در کاخ عالی قاپو از جذابیت‌های دیدنی میدان نقش جهان هستند. جاذبه ی بعدی میدان نقش جهان، مسجد امام اصفهان در ضلع جنوبی این میدان است. بعد از مسجد شیخ لطف الله و عمارت عالی قاپو، حالا‌می توانید به مسجد امام اصفهان بروید و در شبستان‌های زیبای این مسجد استراحت کوتاهی کنید. مسجدی که در زیبایی دست کمی از مسجد شیخ لطف الله ندارد. می‌توان ظهر را در این مسجد بزرگ و زیبا استراحت کرد و با حوصله تمام جزئیات و کاشی‌کاری‌های زیبا و بی نظیر آن را از نظر گذراند و در شکوه و عظمت بی‌همتای این مسجد غرق شد. بهتر است پیش از تصمیم برای دیدن این مسجد زیبا، مطلب مسجد امام اصفهان را بخوانید تا با تاریخچه ساخت مسجد و جزئیات بنای آن و نکاتی درباره تک‌تک سنگاب‌های مسجد آشنا شوید. در ضلع قرینه‌ی میدان نقش جهان یعنی ضلع شمالی، سردر قیصریه با اقتدار ایستاده است؛ گذرگاهی به سوی بازار سنتی اصفهان بنایی که در گذشته با سه طبقه نظاره‌گر رفت و آمد تجار در میدان نقش جهان اصفهان بوده و امروزه تنها با دو طبقه، همچنان محل عبور و مرور گردشگران اصفهان است. متاسفانه امروزه دیگر نقاره‌خانه‌ی طبقه‌ی سوم سردر قیصریه وجود ندارد، اما زمانی این نقاره‌خانه مانند نقاره‌خانه‌ی حرم امام رضا در مشهد، صلابت داشته و در اوقات مختلف روز اعلان‌هایی را به مردم اطلاع می‌داده است.
سردر قیصریه علاوه بر حوض کوچک خود، مکانی برای دیدن نقاشی‌های جذاب استاد رضا عباسیان است؛ تابلویی از جزیره‌ی هرمز و یا تابلوی ساعت بزرگ قلعه‌ی پرتغالی‌های قشم. از سردر قیصریه می‌توان به بازار قیصریه یا همان بازار قدیمی اصفهان وارد شد و خود را در دنیای رنگارنگ سوغاتی‌های اصفهان غرق کرد، اما حالا وقت آن است که نگاهی به دروازه‌های قدیمی چوگان در ضلع شمالی میدان نقش جهان انداخت. این دو ستون سنگی کوتاه که درست جلوی سردر قیصریه در میدان نقش جهان دیده می‌شوند، از روزگارانی به جا مانده‌اند که چوگان ورزش پادشاهان ایرانی بوده است.
سال دقیق ساخت میدان نقش جهان را 1011 قمری می‌دانند | عکس: پراچی1996
ستون‌هایی که به تنهایی لقب پر افتخار قدیمی‌ترین دروازه‌های چوگان جهان را بر دوش می‌کشند. میدان نقش جهان روزگاری زمین بازی اسب سواران درباری به دنبال توپ‌های چوگان بوده است. قرینه‌ی این دروازه چوگان یعنی دو ستون کوتاه و سنگی دیگر را نیز می‌توان در ضلع جنوبی میدان نقش جهان، درست در مقابل مسجد امام اصفهان مشاهده کرد. امروزه گاهی بازی‌های نمادین چوگان در میدان نقش جهان اصفهان برگزار می‌شود. اگر شانس داشته باشید می‌توانید در سفر خود به اصفهان شاهد این بازی تاریخی باشید. حالا که بناهای اصلی میدان نقش جهان را مرور کردیم می‌توانیم به توحیدخانه‌ی فراموش شده برویم، عمارتی که در پشت کاخ عالی قاپو پنهان شده است و روزگاری آشپزخانه و گاهی هم زندان صفویان بوده است. عمارتی که در زمان شاه عباس اول مکانی برای عبادت صوفیان بوده و به آن خلیفه‌الخلفا نیز می‌گفتند. جایی که شب‌های جمعه مجالس گردهمایی صوفیانه صفوی در آن برپا می‌شد، جایی که حمل سلاح در آن ممنوع بوده و حرمت آن تا آخرین پادشاه صفوی باقی مانده است ، اما در دوران قاجار، توحیدخانه به دست فراموشی سپرده شده و حتی بخشی از ساختمان آن صرف امورات دولتی شده است. امروزه اما توحیدخانه‌ی صفویان به بنای کوچکی در میان حیاط دانشکده معماری دانشگاه هنر اصفهان تبدیل شده است. اگر در مرکز میدان نقش جهان بایستید می‌توانید دور تا دور میدان را که پوشیده شده از حجره‌های هماهنگ است ببینید؛ جایی که قرار است در آینده در طبقه‌ی بالای این حجره‌ها، موزه‌ی بزرگ اسلامی افتتاح شود، موزه‌ای دورتادور میدان نقش جهان که محلی برای نمایش تاریخ و معماری اسلامی خواهد بود.