موزه آب یزد؛ خانه‌ی کلاهدوزها

اگر کمترین شناختی روی شهر یزد داشته باشید می‌دانید که عنصر آب در این شهر بیشتر از باقی شهرهای ایران، حیاتی است. وقتی به موزه آب یزد می‌روید خیلی عمیق‌تر با سیستم آب‌رسانی یزدی‌ها و تلاش‌های‌شان برای پاسداشت و استفاده از آب را آشنا می‌شوید. پس با رفتن به موزه آب یزد، به یک موزه معمولی نخواهید رفت، بلکه قدم در دل زندگی شهر یزد خواهید گذاشت. شما جایی را خواهید دید که روزگاری آب مصرفی اهالی شهر یزد از آن تامین می‌شده! با اسمارتیز همراه باشید تا با این جای دیدنی یزد بیشتر آشنا شوید.

دانستنی‌هایی قبل از دیدن موزه آب یزد

موزه آب یزد به خاطر نشان دادن سیستم آب‌رسانی و داشتن آثار زیاد از جامع‌ترین موزه‌های آب دنیا است. در این موزه، شما با تاریخ چند هزارساله آب در ایران را خواهید دید.

ساختمان موزه‌ی آب، خانه‌ی تاریخی و زیبایی به اسم خانه‌ی کلاهدوزها است.

راهنمای بازدید از موزه آب یزد

وقتی به میدان امیر چخماق می‌رسید، ضلع شمالی میدان را ببینید تا ابتدای خیابان قیام، تابلوی موزه آب را سردر یک خانه قدیمی پیدا کنید. شاید خانه صدسال یا چندصدسال قدمت داشته باشد اما تاریخی که موزه، آن را به نمایش گذاشته هزاران سال قدمت دارد. خانه تاریخی کلاهدوزها به خاطر نزدیکی به میدان امیرچخماق، بازدیدکننده‌های زیادی دارد.

خانه کلاهدوزها که میزبان موزه آب یزد است توسط حاج سید علی اکبر کلاهدوز، از تاجران یزدی در سال 1269 شمسی ساخته شد. شرکت آب منطقه‌ای یزد، اکنون مالک این بنا است. خانه کلاهدوزها حدود 720 متر مربع وسعت و خود بنا، 5 طبقه دارد.
در طبقه اول که پایین‌ترین سطح خانه است، دو کاریز رحیم آباد و زارچ به هم برخورد کردند. قنات 2 هزار ساله‌ی زارچ با 75 کیلومتر طول، هنوز فعالیت دارد.
طبقه دوم خانه، پایاب و محل شستن ظروف و البسه بوده است. پایاب کلاهدوزها در عمق 10 متری با فضای 8 ضلعی قرار دارد. دمای این قسمت از ساختمان، همیشه ثابت است و با محیط، حدود 14 درجه اختلاف دما دارد. این طبقه معمولا برای نگهداری خوراکی‌ها استفاده می‌شده و حکم یخچال امروزی را داشته است. در آن زمان، خوراکی‌ها روی تخته چوبی قرار داده می‌شده و آن را بین زمین و هوا آویزان می‌کردند. وقتی آب قنات از این طبقه عبور می‌کرد باعث خنکی غذا می‌شد. امروزه آبی نمی‌گذرد اما هنوز هم اختلاف دما با بیرون کاملا مشهود است.
طبقه سوم خانه درواقع سکونتگاه تابستانه بوده و دالان‌های متعدد و معماری جالب این بخش، باعث می‌شده تا هوا در تابستان خنک باشد.
در طبقه چهارم، اتاق‌های متعدد به همراه بادگیر و تالار قرار دارد. این طبقه همچنین آشپزخانه دارد و محل زندگی خدمت‌کاران و آقای کلاهدوز بود.
طبقه پنجم، پشت‌بام خانه بوده که به چاه‌خانه معروف است. در این طبقه با استفاده از چرخ چاه، آب چاه معروف چهل گز را برمی‌داشتند و برای نوشیدن و بهداشت استفاده می‌کردند.
در این موزه می‌توانید آثار و بناهای تاریخی در زمینه آب را از تاریخ‌های مختلف کشور ببینید. جدا از ماکت‌ها و عکس‌ها و اسناد تاریخی، بیش از 200 شی تاریخی از وسایل حفاری و ساخت قنات و کشیدن آب از قنات و چاه را خواهید دید.

قنات‌‌ها از سازه‌های مهم در کل تاریخ ایران معماری هستند. این اختراع ایرانیان که حالا در فهرست یونسکو نیز به‌عنوان میراث ناملموس فرهنگی ثبت شده ساختار بسیار جالب و پیچیده‌ای دارد.
در موزه آب یزد وسایل زیادی که برای حفاری قنات استفاده می‌شد، لوازم کندن کاریز، چرخ چاه، لبا‌س کارگران و ابزار اندازه‌گیری حجم آب را خواهید دید. همچنین ماکت‌هایی از چگونگی گردش آب و وسایل برای تامین روشنایی را خواهید دید. مجسمه‌هایی که از مردم در حال کشیدن آب یا کندن قنات هستند، تصویر جامعی از زندگی و سختی به‌دست آوردن آب در زمان قدیم در ذهنتان شکل خواهد داد. مجسمه‌ی مقنی‌ها که وظیفه کندن قنات را داشتند با لباس‌های سفید در موزه آب یزد خواهید دید.
چرخ چاه یکی از مهم‌ترین وسایل برای حفاری بود، در قسمتی از موزه آب، این چرخ را خواهید دید. اگر هنوز نمی‌دانید که در قدیم، چطور به آب دسترسی داشتیم، دیدن وسایل، اسناد و عکس‌های موزه آب یزد کارتان را راحت می‌کند.
در موزه آب یزد، اسناد، مدارک خرید و فروش و وقف‌نامه‌هایی وجود دارد که بعضی از آن‌ها بسیار جالب هستند. سعی کنید همه آن‌ها را بخوانید تا با روش داد و ستد در زمان قدیم آشنا شوید. کتابچه‌ای درباره میرآب و اسناد توزیع آب وجود دارد که ممکن است برای علاقه‌مندان به تاریخ جالب باشد. میرآب یعنی کسی که رییس آب است و زمان و حجم آب را محاسبه می‌کند تا آن را به صورت عادلانه بین بقیه تقسیم کند. ابزار کار میرآب ساعت آبی بود و زمان تحویل‌دادن آب به افراد را با آن اندازه می‌گرفت. سپس آب کشاورزی را بین کشاورزان تقسیم می‌کرد و دستمزدش را از سهم آب برمی‌داشت. اولین ساعت آبی در ایران مربوط به 700 سال پیش است که آن را در موزه آب یزد خواهید دید.
جالب است بدانید یکی از چیزهایی که قدیمی‌ها برای مهریه عروس تعیین می‌کردند، آب بود.
این مساله نشان از آن دارد که آب در شهر یزد حکم طلا را دارد. هنوز هم همین‌طور است. در بین باقی مدارک، خواهید دید که در آن زمان، انسان‌های نیکوکار به یتیمان و نیازمندان سهم آب می‌دادند.
در زمانی که هنوز سیستم لوله‌کشی در خانه‌ها نبود، مردم برای حمل آب از منبع به محل استفاده مثل مغازه یا خانه باید از ظرف‌های خاصی استفاده می‌کردند. شما شانس این را دارید که ظروف نگهداری و حمل و لوازم مربوطه زیادی مانند شیرهای برداشت، ظروف سفالی و شیشه‌ای، مشک سقایی و... را در موزه ببینید.
از ظرف‌های جالبی که در موزه خواهید دید، ظرف شیشه‌ای معروف به مَشربه است. مشربه که اسمش در کتاب‌های تاریخی هم زیاد آمده، لوله‌های جانبی دارد. در زمان قدیم، آب را درون مشربه می‌ریختند و بالای آن برف قرار می‌دادند. این ظرف دوجداره برف را به‌طور تدریجی آب می‌کرد و آب، خنک می‌شد و آلودگی‌های آن نیز از بین می‌رفت. نکته‌ی دیگری هم که راجع به مشربه وجود دارد، عدم امکان نفوذ حشره به داخل آن بود.
خلاصه که اگر می‌خواهید راجع به تاریخ آب و تحولاتی که در سیستم آب‌رسانی ایران و به خصوص شهر یزد اتفاق افتاده، اطلاعات خیلی بیشتری بدست بیاورید، حتما به موزه آب یزد بروید. در اینجا به جز افزایش اطلاعات عمومی‌تان، می‌توانید یک دل سیر از دیدن معماری و هنرهای تزئینی داخل خانه کلاهدوزها هم حظ کنید.

قصد سفر به یزد را دارید؟ شاید مطلب «جاهای دیدنی یزد» و «رستوران های یزد» برای شما مفید باشد.