پرچم هر کشور، خلاصه‌ای از مهم‌ترین ارزش‌های آن است که در قابی کوچک محدود شده است. پرچم برای ملت خود، حسی از تعلق داشتن را به وجود می‌آورد، انگار که با دیدن پرچم، شانه‌ی محکم هم‌وطن خود را حس می‌کنیم که به ما می‌گوید:« نگران نباش، من پشتت هستم!». برای همین همیشه داستان درست شدن پرچم‌ها و سیر تحول‌شان جذاب است. با هم ببینیم که
پرچم ایران چه داستان‌هایی را پشت سر گذاشته و چطور به اینجا رسیده؟! با
اسمارتیز همراه باشید.
داستان پرچم ایران از کجا آغاز می‌شود؟
اولین اشاره‌ای که به پرچم ایران در متون تاریخی شده به اوستا باز می‌گردد. در اوستا از این پرچم با نام دِرَفشا یاد شده. درفش در دوران باستان، بیرق در دوره‌ی ورود اسلام به ایران و پرچم، واژه‌هایی است که برای این نشانه‌ی ملی در طول تاریخ به کار گرفته شده است. اما درفشا که اوستا می‌گوید، نماد گاو بالدار بود. در دوره‌ی هخامنشیان، پرچم ایران تغییر کرد؛ یعنی در این دوره، اولین پرچم ایران را با شکل و شمایل دقیقش می‌توانیم معرفی کنیم. درفش شهباز، نام این پرچم بود. شاه‌باز یا شهباز، نوعی پرنده‌ی شکاری بوده که در دامنه‌های زاگرس زندگی می‌کردو احتمالا به دلیل ابهت و تیز‌بینی فوق‌العاده‌اش آن را به عنوان نماد سرزمین پارس انتخاب کردند. اما چشم کوروش کبیر هیچگاه به این پرچم نیفتاده است. در طراحی نماد این پرچم، از عناصر مصری مانند حوروس الهام گرفته شده بود. حوروس که در تفکر مذهبی مصر نماد بسیار مقدسی است به عنوان نام بسیاری از خدایان آن‌ها استفاده می‌شده ولی شاخص‌ترین آن ایزد آسمان و انتقام است که سری به شکل عقاب داشته. از چنین اطلاعاتی نتیجه گرفته می‌شود که این پرچم پس از فتح مصر و در دوران حکومت کمبوجیه دوم یا داریوش طراحی شده است.
شهباز، نمادی بود که در پرچم ایران در دوره‌ی هخامنشی به کار رفت.
وقتی پای خورشید به پرچم ایران باز شد
پس از دوران هخامنشی، سلوکیان بر ایران حکومت کردند. آن‌ها برای اولین بار در ایران از خورشید در نماد پرچم استفاده کردند. البته این خورشید خودش الگو‌برداری شده از خورشید وِرجینا بود که نماد امپراطوری مقدونیه به حساب می‌آمد. پس از آن اشکانیان با بر‌اندازی سلوکیان از قدرت، پرچم دیگری طراحی کردند که باز هم شبیه به پرچم سلوکیان بود.
“اشکانی‌ها برای جنگ‌هایشان از پرچمی با نماد اژدها هم استفاده می‌کردند. شاید فکر می‌کردند که نماد خورشید برای جنگ و خون‌ریزی زیادی ملایم است.”
و بالاخره می‌رسیم به درفش کاویانی و پرچم دوره‌ی ساسانی
اما اولین پرچمی که این بار ایرانی‌ها برای طراحی آن از خود خلاقیت نشان دادند، درفش کاویانی دوران ساسانی است. تقریبا همه‌ی ما داستان به وجود آمدن این پرچم را می‌دانیم. کاوه‌ی آهنگر، پس از مشاهده‌ی درد و رنج مداوم مردم بالاخره کاسه‌ی صبرش لبریز می‌شود و پارچه‌ی چرمی را که در هنگام کار بر کمر داشته، به سر چوبی می‌بندد و مردم را علیه ضحاک می‌شوراند. فریدون پس از نشستن بر تخت، با افزودن دُر و گوهر‌های زیبا، این پرچم را به صورت رسمی به عنوان پرچم ایران اعلام می‌کند. پس از او نیز هر پادشاهی که به سر کار می‌آمد به آن گوهری می‌افزود. در واقع از همین‌جا می‌توانیم ببینیم که ایرانی‌ها ظاهرا علاقه‌ی زیادی به تجملات داشتند!
پرچم به کار رفته در دوره‌ی ساسانی
اما پرچم ایران بعد از ساسانیان چه تغییری کرد؟!
اما پس از آن، ایران وارد دوره‌ی اسلامی شد و پرچم ایران هم به طور کلی دگرگون می‌شود. پس از سقوط ساسانیان و آغاز خلافت بنی امیه بر مسلمانان، امویان پرچمی کاملا سفید را به عنوان پرچم خود انتخاب کردند. این پرچم پس از افتادن حکومت به دست عباسیان، به پرچمی کاملا مشکی تبدیل شد. تعارض میان این دو حکومت را از همین تفاوت‌ها می‌توان مشاهده کرد. دسته‌های مخالف این دو حکومت، همواره سعی می‌کردند از پرچم‌های رنگ دیگر استفاده کنند. برای مثال فاطمیون که از مسلمانان مصر بودند، از پرچم سبز رنگ استفاده می‌کردند. اگر اهمیت داشتن یک پرچم برای شما تا‌کنون مشخص نشده است، اکنون می‌توانید آن را مشاهده کنید. گروه‌ها با نمادی بسیار ساده مانند یک تکه پارچه، ارزش‌های‌شان را به همه اعلام می‌کنند.
تا زمان غزنویان، ایران به عنوان دولت محلی مستقل پرچمی نداشت. در زمان غزنویان، تحولی در پرچم ایران به وجود آمد. آن طور که در منابع تاریخی آمده، پرچم این سلسله قرمز رنگ و شطرنجی بوده است. البته در این زمان فرقه‌های متعددی بر ایران حکومت می‌کردند و پرچم‌های مخصوص خود را استفاده می‌کردند. مثلا پادشاهان شیعی پرچم‌های سبز یا سفید رنگ استفاده می‌کردند یا وفاداران به عباسیان همچنان پرچم سیاه را نشان خود می‌دانستند.
تصویری از پرچم ایران در دوره‌ی غزنوی که از کتاب تاریخ رشیدالدین برداشته شده است.
داستان پرچم ایران از غزنویان تا دوره‌ی صفوی آشفته بود
بعد از دوره‌ی غزنوی نوبت به دوره‌ی سلجوقیان می‌رسد. از نقش و رنگ پرچم سلجوقیان در کتب مختلف تاریخی به شکل‌های مختلفی یاد شده است. احتمالا غزنویان به دوران عباسی و پرچم سیاه آن‌ها بازگشتند اما طبیعتا این پرچم مشکی ساده نبوده و طرح‌هایی هم داشته است. از جمله‌ی این طرح‌ها می‌توان به اژدها، ماه، شیر، پلنگ و هما اشاره کرد. این مسئله که این نشان‌ها دقیقا روی پرچم قرار داشتند یاروی چوب آن بوده، دقیقا مشخص نیست و نمی‌توان نقش دقیق پرچم سلجوقیان را تعیین کرد.
در واقع می‌توان گفت که از دوره‌ی غزنوی تا صفوی، نوعی آشفتگی در کشور به وجود می‌آید. پرچم ایران در دوران خوارزمشاهیان به احتمال زیاد مشکی یا زرد بوده است. بعدها با حمله‌ی مغولان به ایران، پرچم ایران دستخوش تغییراتی شد. در این زمان 3 حکومت جدید مغولان،ایلخانان و تیموریان تغییراتی در ساختار پرچم ایران بوجود آوردند. هر یک از این حکومت‌ها پرچم مخصوص خود را داشت. با این حال تا زمان صفویان، یک پرچم واحد برای ایرانیان تعیین نشد.
شیر و خورشید از چه زمانی روی پرچم آمد؟
شیر و خورشید معروف، به احتمال زیاد در دوران تیموریان به پرچم ایران اضافه شده است. در کتاب شمس‌الدین کاشانی، اثری مینیاتوری کشیده شده که در آن سربازان مغول را در حال حمله به حصار نیشابور نشان می‌دهد. در این تصویر، در دست سربازان مغول پرچمی با نشانه‌ی شیر و خورشید دیده می‌شود. اما چرا شیر و خورشید؟ این نماد چه معنی‌ای دارد و از کجا وارد فرهنگ ایرانیان شده؟ این طرح که ممکن است کمی عجیب به نظر برسد، از ستاره‌بینی و نقش خورشید در صورت فلکی اسد در منطقة البروج ریشه می‌گیرد. فرهنگ ایران باستان در تمام دوره‌های تازی، ترک، یهودی، مغولی و ... را می‌توان در همین نشان کوچک مشاهده کرد.
در دوره‌ی تیموریان برای اولین بار نماد شیر و خورشید در پرچم ایران به کار رفت.
پرچم ایران در دوره‌ی صفوی چه تغییری کرد؟
تقریبا تمام پادشاهان صفوی به جز شاه اسماعیل اول و شاه تهماسب صفوی، شیر و خورشید را در پرچم خود به کار بردند. پرچمی که در دوره‌ی شاه اسماعیل استفاده می‌شد، پرچم ساده‌ای به رنگ سبز بود که دایره‌ی زرد رنگی در بالای آن قرار داشت. شاه تهماسب اما برای پرچم خود از نشان ماه تولدش فروردین استفاده کرد یعنی همان قوچ یا گوسفند. به جز پرچم این دوره از تصویر گوسفند روی سکه‌های زمان شاه تهماسب هم استفاده شده است.
پرچم شاه اسماعیل صفوی با دایره‌ی زرد رنگ در پس‌زمینه سبز 
پرچم شاه تهماسب صفوی با قوچ و خورشید.
اما با ارادتی که صفویان به دین اسلام و مذهب شیعه داشتند، نماد شیر و خورشید معنایی دیگر پیدا کرد. آن‌ها شیر را نماد امام علی (ع) و خورشید را نماد عظمت خداوند و شکوه دین می‌دانستند. شیر و خورشید را به عنوان نمادی از ترکیب مذهب و حکومت نیز تعبیر می‌کنند.
متفاوت‌ترین پرچم‌های ایران در دوره‌ی نادرشاه افشار
بعد از صفویه به دوره‌ی افشاریه می‌رسیم شاید پرچم استفاده شده در این دوره، متفاوت‌ترین پرچم ایران در طول دوره‌های مختلف باشد. در وهله‌ی اول بهتر است بدانید که در دوران افشاریه از 3 پرچم رسمی استفاده می‌شد. پرچم اول که به مدت 12 سال مورد استفاده قرار گرفت، پرچمی زرد رنگ بود که دور آن به رنگ قرمز بود و نشان شیر و خورشید به رنگ قرمز در وسط آن نقش بسته بود. دو پرچم بعدی به مدتی نا‌‌معلوم استفاده شدند. رنگ‌های به کار گرفته شده در یک پرچم، قرمز، سفید و آبی بودند و در دیگری رنگ زرد هم به این 3 رنگ اضافه می‌شد. نشان خاصی بر این پرچم‌ها اضافه نمی‌شد. البته نادر شاه کاملا از دوران صفویه فاصله نگرفت و همچنان برای مهر شاهی خود از نماد شیر و خورشید استفاده می‌کرد که بر آن عبارت«الملک لله» حک شده بود. یکی دیگر از تفاوت‌های پرچم ایران در این دوره، مثلثی‌شکل بودنش بود که دوره‌های قبل خبری از آن نبود.
پرچم اول افشاریان که به مدت 12 سال مورد استفاده قرار گرفت. آدم را یاد پرچم اسپانیا می‌اندازد.
پرچم 4 رنگ افشاریان که یک جورهایی آدم را یاد پرچم روسیه هم می‌اندازد؛ البته اگر رنگ زردش را نادیده بگیرید. 
حذف رنگ زرد از پرچم ایران در دوره‌ی افشاریه
در زمان قاجار و پهلوی چه بر سر پرچم ایران آمد؟
از دوران قاجار تا پایان سلسله‌ی پهلوی، شیر و خورشید دوباره به پرچم ایران باز می‌گردد. اما در دوران قاجار عنصر شمشیر نیز به آن افزوده شد. شیر تنومندی که شمشیری در دست دارد و خورشیدی از پس او طلوع می‌کند که در زمان محمدشاه تبدیل به نشانی ملی می‌شود.
اضافه شدن عنصر شمشیر به نماد شیر و خورشید در دوره‌ی قاجار پس رنگ‌های سبز و سفید و قرمز از چه زمانی به پرچم ایران اضافه شدند؟
رنگ‌های سبز و سفید و قرمز، در دوره‌ی ناصرالدین شاه و در زمان نخست وزیری امیر کبیر در پرچم ایران برای نخستین بار به کار گرفته می‌شود. در ابتدا نوار نازکی از رنگ سبز در بالای پرچم و رنگ قرمز در پایین پرچم با زمینه‌ی سفید پرچم ایران را تشکیل می‌داد ولی بعد این نوار‌ها تبدیل به 3 نوار هم عرض شد. از دبستان و حتی قبل از آن همه‌ی ما می‌دانیم که سه رنگ پرچم ایران به چه معناست. رنگ سبز نشانه‌ی اسلام، رنگ سرخ نشان خون شهیدان و رنگ سفید نشان صلح و دوستی است.
پرچم ایران در دوره‌ی قاجار با سه رنگ معروفش در زمان پهلوی و در پی تغییرات فرهنگی که در ایران به وجود آمد، پرچم چهارچوب اصلی خود را حفظ کرد اما چهره‌ی شیر بر پرچم واقع‌گرایانه‌تر شده و خورشید حالت زنانه‌ی خود را از دست داد. همچنین در این زمان بود که واژه‌ی پرچم جای درفش و بیرق را گرفت.
این پرچمی است که در دوره‌ی پهلوی استفاده می‌شد؛ دیگر خبری از چهره‌ی زنانه خورشید نیست. بعد از انقلاب اسلامی پرچم ایران چه تغییری کرد؟
بعد از دوره‌ی پهلوی، به زمان فعلی و تغییراتی که بر پرچم ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی انجام شد می‌رسیم. در این دوره، برای تعیین کردن طرح پرچم، مسابقه‌ای برگزار شد و پرچمی با نشان مشتی گره کرده و ستاره پذیرفته شد. اما بعدا این طرح به پرچم کنونی که «لا اله الا الله» دارد تغییر کرد و 22 الله اکبر به نشانه‌ی 22 بهمن در حاشیه‌ی رنگ سفید آن نقش بست.
پرچم امروزی ایران که در 15 تیر 1359 به تصویب شورای انقلاب رسید. طراح پرچم کنونی ایران «دکتر حمید ندیمی» است. حمید ندیمی، معمار، گرافیست و دانشیار دانشکده معماری شهید بهشتی است. به جز طرح پرچم ایران، او نماد خبرگزاری ایرنا، نماد قبلی سازمان سنجش، دانشگاه زنجان و انجمن اولیا و مربیان را هم طراحی کرده است.
دوست دارید داستان پرچم کشورهای دیگر را بدانید؟ داستان پرچم کشور فرانسه را در مطلب «
پرچم فرانسه» بخوانید.