تفاوتی ندارد در یک شهر بزرگ و شلوغ زندگی می‌کنید یا یک شهر کوچک و نزدیک‌تر به طبیعت؛ آوای سحرانگیز پرندگان صبح بسیاری از ما را جادو می‌کند. اگر به دنیای پرندگان علاقه‌مندید و شنیدن صدایشان سر ذوقتان می‌آورد، وقت آن است که پرنده‌نگری را تجربه کنید. در این قسمت
آکادمی سفر به سراغ
ایمان ابراهیمی رفته‌ایم تا ما را با دنیای پرنده‌نگری و راه ورود به آن آشنا کند. پس اگر به شناخت طبیعت و مخصوصا دنیای پرنده‌ها علاقه دارید اما نمی‌دانید از کجا باید شروع کرد این مطلب
اسمارتیز را از دست ندهید.
چرا ایمان ابراهیمی؟
ایمان ابراهیمی 26 ساله، هم روانشناسی خوانده و هم سابقه‌ی فعالیت 10 ساله در حوزه‌ی
پرنده‌نگری دارد. در سن 22 سالگی تدریس دوره‌های
پرنده‌نگری را شروع کرد و با مشارکت چند دوست علاقه‌مند، انجمنی مردم‌نهاد به نام
آوای بوم در
اصفهان تأسیس نمود. جستجو برای داشتن یک جغد به عنوان حیوان خانگی، ایمان 16 ساله را با دنیای پرنده‌نگری و فعالان این حوزه آشنا کرد. پس از آن؛ شرکت در کارگاه‌های تخصصی، چند سفر پرنده‌نگری و شرکت در دوره‌ی راهنمایان طبیعت‌گردی کلید ورود او به دنیای حرفه‌ای پرنده‌نگری شد.
پرنده‌نگری چیست؟
برخلاف تصور بسیاری، پرنده‌نگری رشته‌ای تخصصی یا دانشگاهی نیست و نیازی به گذراندن دورهای خاص ندارد.
پرنده‌نگری در واقع فعالیتی تفریحی محسوب می‌شود که علاقه حرف اول را در یادگیری آن می‌زند.
چند پرنده را می‌شناسید؟
پس به پارک شهر خود یا زیستگاه‌های دورتر بروید؛ انواع پرنده‌ها را ببینید و به صدایشان گوش دهید، مشخصاتشان را در کتاب راهنمای پرندگان جستجو کنید و نامشان را در Life list (دفترچه ثبت نام پرندگان) خود ثبت نمایید. تبریک می‌گویم، حالا شما یک پرنده‌نگر هستید!
“پیشنهاد فیلم: فیلم Big year داستان سه پرنده‌نگر و اتفاقات جالبی که برایشان پیش می‌آید را روایت می‌کند، دیدن این فیلم را به علاقه‌مندان پرنده‌نگری توصیه می‌کنیم.”
به چه کسی پرنده‌نگر می‌گوییم؟
پرنده‌نگر کسی است که از دیدن پرنده‌ها لذت می‌برد. تفاوتی هم ندارد در پارک شهر خودتان پرنده‌ها را ببینید یا در سفرهایی به قصد پرنده‌نگری. شما پرنده‌نگر هستید حتی اگر نام چهار پرنده را بدانید! اما پرنده‌نگر حرفه‌ای به شخصی گفته می‌شود که سفرهایش را
به قصد مشاهده‌ی پرنده‌ها برنامه‌ریزی کند.
پرنده‌نگری را از کجا شروع کنیم؟
برخلاف تصور بسیاری برای شروع پرنده‌نگری لزوما نیازی نیست دوره‌ی آموزشی خاصی را بگذرانید. برای شروع می‌توانید از خواندن کتاب‌های مفید در این زمینه شروع کنید. پرنده‌نگری در ایران نوشته‌ی سعید چراغی و پرنده‌نگری در ایران نوشته‌ی پرویز بختیاری، 2 کتاب خوب برای شروع هستند. اگر اهل کلاس رفتن هستید می‌توانید در کارگاه‌ها و کلاسهای مختلفی که در این حوزه برگزار می‌شود شرکت کنید. اکثر این کلاس‌ها توسط باشگاه‌های پرنده‌نگری یا انجمن‌های مردم‌نهاد برگزار می‌شود. پس برای شروع کافی است نام باشگاه‌های پرنده‌نگری موجود در شهرتان را جستجو کنید. خوشبختانه در بعضی شهرهای بزرگ باشگاه‌های رسمی پرنده‌نگری مشغول فعالیت هستند، از جمله:
باشگاه پرنده‌نگری سبزچیا (مریوان)
باشگاه پرنده‌نگری طرلان و ایرانیان (تهران)
باشگاه پرنده‌نگری آوای بوم اصفهان
باشگاه پرنده‌نگری چکاد یزد
باشگاه پرنده‌نگری بختگان فارس
باشگاه پرنده‌نگری چکاوک بوشهر
باشگاه پرنده‌نگری کرمان ( تازه تأسیس)
گروه پرنده‌نگری مشهد
اگر چنین باشگاهی در شهرتان تأسیس نشده، می‌توانید با اداره‌ی محیط زیست شهر خود تماس بگیرید و در صورت وجود گروه‌های پرنده‌نگری از وجود آن‌ها مطلع شوید.
تور پرنده‌نگری انجمن آوای بوم اصفهان؛ عکاس: محمدعلی ابراهیمی
شرکت در تورهای پرنده‌نگری، راهی دیگر برای تجربه‌ی این مهارت جذاب محسوب می‌شود. پس با ثبت‌نام در یک تور پرنده‌نگری، هم سفر کنید و هم از اطلاعات راهنمای متخصص بهره بگیرید؛ هم فال، هم تماشا!
ایمان ابراهیمی
پیشنهاد من به علاقه‌مندان، شرکت در کلاسهای مقدماتی
پرنده‌نگری است تا شناختی از کلیت آن به دست آورند. درگیر کردن خود در
پروسه‌ی کلاسهای پرنده‌نگری وقت و هزینه‌ی شما را هدر می‌دهد، چرا که در
کلاس اطلاعاتی داده می‌شود که فرد تجربه نکرده و بعد از مدتی از خاطرش
می‌رود. پس بهتر است مرحله به مرحله و به صورت تجربی جلو بروید.
چگونه تورلیدر پرنده‌نگری بشوم؟
پرنده‌نگری از دروس اصلی دوره‌های راهنمای طبیعت‌گردی به شمار می‌رود. پس می‌توانید در دوره‌های آموزشی آن شرکت و بعد از گذراندن موفقیت‌آمیز آزمون جامع، کارت رسمی راهنمای طبیعت‌گردی دریافت کنید. علاوه بر این، می‌توانید در دوره‌های تخصصی پرنده‌نگری که در مؤسسه‌ی ارسباران برگزار می‌شود شرکت نمایید. دورهای که حدودا 4ماه طول خواهد کشید.
پرنده‌نگری به چه تجهیزاتی نیاز دارد؟
پرنده نگری در بین فعالیت‌های طبیعت‌گردی، تفریح ارزانی محسوب می‌شود چرا که به تجهیزات زیادی نیاز ندارد. مهم‌ترین این تجهیزات شامل این موارد می‌شود:
- دفترچه‌ی یادداشت: که بتوانید نام پرندگانی که می‌بینید را ثبت کنید.
- کتاب راهنما(field guide): کتاب‌هایی که به نوعی دایره‌المعارف پرندگان محسوب می‌شوند. راهنمای صحرایی پرندگان ایران از فرید مبصر و کتاب راهنمای پرندگان ایران به قلم جمشید منصور 2 کتاب راهنمای معتبر در این زمینه هستند.
- دوربین دو چشمی؛ دوربین‌های خاصی هستند که اصطلاحا دوربین‌های roof prime نامیده می‌شوند. این دوربین‌ها هرچه سبک‌تر باشند بهتر است، چرا که در تمام مدت پرنده‌نگری باید دور گردنتان قرار بگیرند. برند ثابتی برای این دوربین‌ها وجود ندارد اما فروشگاه‌های آنلاین، خرید این دوربین‌ها را بسیار تسهیل کرده است. البته در انتخاب این دوربین‌ها حتما با یک راهنمای حرفه‌ای مشورت کنید. قیمت این دوربین‌ها تقریبا از 700 هزار تومان شروع می‌شود.
شکل ظاهری دوربین‌های دوچشمی پرنده‌نگری با دوربین‌های معمولی متفاوت است!
- لباس مناسب؛ لباس مناسب پرنده‌نگری نباید رنگی خلاف طبیعت داشته باشد. یادتان باشد رنگ سفید بدترین رنگ برای استفاده در طبیعت محسوب می‌شود، چون رفلکس زیادی دارد.
- تلسکوپ؛ وسیله‌ای است که تورهای پرنده‌نگری باید به همراه داشته باشند. از آنجا که اکثر این تورها در تالاب برگزار می‌شود وجود تلسکوپ کمک می‌کند تا پرندگان در فاصله‌های دورتر بتوان دید.
پرنده‌نگری چه شاخه‌هایی دارد؟
پرنده‌نگرها تقریبا همیشه به کتاب راهنما نیاز دارند. اما بعضی افراد که می‌خواهند در یک زمینه متخصص‌تر شوند و کمتر از کتاب راهنما استفاده کنند، وارد یک شاخه‌ی تخصصی‌تر می‌شوند. این شاخه‌ها عبارتند از:
- پرندگان شکاری
- پرندگان آبزی- کنارآبزی
- عکاسی پرندگان
- مهاجرت پرندگان
- صدای پرندگان (پرنده شنوی)
پرنده‌نگری در ایران چه تفاوتی با سایر کشورها دارد؟
ادموند سلوس انگلستانی (Edmund Selous) برای اولین بار اصطلاح پرنده‌نگری را در سال 1901 به کار برد. جالب است بدانید انگلستان از کشورهای مطرح و نامدار در حوزه‌ی پرنده‌نگری به شمار می‌رود. پرنده‌نگران دنیا نام پرندگانی که دیده‌اند را در life list خود ثبت می‌کنند و ملاک افراد برای ثبت این تعداد پرنده اعتماد به شخص پرنده‌نگر است. در کشورهای دیگر اگر صدای پرنده‌ای شنیده شود باید نام آن را ثبت کنند حتی اگر آن را ندیده باشند.
تا حالا به صدای پرنده‌ها و تفاوتشان توجه کرده‌ای؟
اما در ایران وجه
عکاسی از پرندگان بسیار پررنگ شده و برای اثبات دیدن یک پرنده حتما باید عکسی از آن نشان داد. البته این تفاوت به زیستگاه‌هایی که پرنده‌نگری در آن صورت می‌گیرد هم بستگی دارد. در اروپا زیستگاه‌ها بیشتر جنگلی است، درنتیجه دیدن پرنده سخت‌تر و شنیدن صدایش آسان‌تر می‌شود. اما زیستگاه‌های کوهستانی و بیابانی ایران به شما این امکان را می‌دهد تا بیشتر پرنده‌ها را ببینید.
پرنده نگری چه هزینه‌هایی دارد؟
همانطور که گفته شد، پرنده‌نگری تفریح ارزانی محسوب می‌شود و به هزینه‌های غیرمتعارف نیاز ندارد:
- کلاس‌ها و کارگاه‌هایی که در این حوزه برگزار می‌شود معمولا قیمت بالایی ندارند و بعضا رایگان هم هستند.
- در بخش تجهیزات متوجه شدید که پرنده‌نگری به تجهیزات خاصی نیاز ندارد و تنها با خرید یک دوربین دوچشمی می‌توانید این فعالیت را شروع کنید.
“در بخش هزینه‌ها همواره به این نکته توجه داشته باشید که در ایران سفر
لازمه‌ی پرنده‌نگری نیست. در ایران 553 گونه پرنده داریم که حدودا 230 گونه
از آن‌ها در تهران قابل مشاهده است. پس با رفتن به یک پارک هم می‌توانید
انواعی از پرندگان را مشاهده کنید.”
پرنده‌نگری چه چشم‌اندازی دارد؟
پرنده‌نگری حرفه‌ای نیست که بتوان به عنوان یک منبع درآمد یا شغل ثابت روی آن حساب کرد و بهتر است با این دید وارد این حوزه نشوید. اما اگر مایلید این حرفه را به عنوان یک شغل دنبال کنید، دوره‌ی راهنمایان طبیعت‌گردی گزینه‌ی مناسب‌تری برای شما محسوب می‌شود، چرا که پرنده‌نگری زیرمجموعه‌ی این دوره محسوب می‌شود. در بعضی کشورها افرادی به عنوان راهنمای محلی پرنده‌نگری مشغول به کار هستند. این افراد در مورد پرنده‌های منطقه‌ی خودشان اطلاعات جامعی دارند و از این راه کسب درآمد می‌کنند. علاوه بر این، پرنده‌نگری می‌تواند کمک بزرگی به مجموعه‌ی اکوتوریسم یک کشور باشد و به صورت مستقیم و غیرمستقیم برای کشورها درآمدزایی ایجاد کند.
چرا ایران در حوزه‌ی پرنده‌نگری می‌تواند حرفی برای گفتن داشته باشد؟
- یک تیر و چند نشان! ایران تقریبا تنها کشوری است که از نظر زیست-جغرافیایی 3 منطقه یا Realm را با هم دارد. این ویژگی زمانی شگفت‌انگیز می‌شود که بدانید به طور کلی 8 منطقه‌ی زیست جغرافیایی در دنیا داریم که ایران به تنهایی 3 منطقه را با هم پوشش می‌دهد. بنابراین در ایران هم می‌توان گونه‌های مشابه آسیایی و اروپایی را دید، هم گونه‌های مشابه آفریقا و هم گونه‌هایی مشابه جنوب شرقی آسیا (اندونزی). اگرچه 80 درصد پرندگان از گونه‌های آسیا-اروپایی هستند، اما بخشی از پرنده‌هایی که می‌توان در اندونزی و کشورهای آفریقایی دید، در ایران هم قابل مشاهده هستند. بنابراین سفر به ایران برای پرنده‌نگران بسیار جذاب و شگفت‌انگیز است چراکه فقط با سفر به یک کشور پرندگان متنوعی می‌بینند.
دیدن کمیاب‌ها! در ایران پرندگانی داریم که مختص مناطق میانی خاورمیانه هستند، مثل اردک مرمری و سسک بصره. پرندگانی که عمدتا در ایران، سوریه، یمن و عراق دیده می‌شوند که در حال حاضر ایران بهترین کشور برای دیدن این پرندگان محسوب می‌شود. بعضی پرندگان مثل زاغ‌بور جزو پرندگان اندمیک ایران هستند، یعنی فقط در ایران شانس دیدن آن‌ها را خواهید داشت. -
هر ساله پرندگان مهاجر زیادی به ایران می‌آیند!
- زیستگاه‌های متنوع؛ ایران کشوری است که زیستگاه‌های بسیار متنوعی دارد. ممکن است به کوهستان بروید و پرندگانی را ببینید که فقط در ارتفاع 3500 متری زیست می‌کنند. سپس با طی مسافتی کوتاه به کویر می‌رسید که می‌توانید پرنده‌های کویری را مشاهده کنید. و این ویژگی بسیار شگفت‌انگیزی محسوب می‌شود.
پرنده نگری برای چه کسانی مناسب‌تر است؟
کسانی بیشتر از پرنده‌نگری لذت می‌برند که اهل سکوت باشند. بنابراین اگر اهل سکوت نیستید و سفر می‌روید تا هیجاناتتان را تخلیه کنید، پرنده‌نگری برای شما مناسب نیست. علاوه بر این، پرنده‌نگری مناسب است برای:
کسانی که حیوانات را دوست دارند.افرادی که صرف نظر از رشته‌های دانشگاهی به
زیست شناسی علاقه داشته باشند.
آن دسته از
دوستداران طبیعت که به شناخت آن علاقه داشته باشد.
افرادی که
کنجکاو و جستجوگر هستند. در واقع پرنده‌نگری به نوعی دروازه‌ی ورود به سایر شاخه‌های طبیعت‌گردی محسوب می‌شود، چرا که شما را وادار به شناخت اجزای یک زیستگاه می‌کند.
پرنده‌نگری؛ آسیب برای ما یا طبیعت؟
پرنده‌نگری ممکن است به طبیعت آسیب برساند اما به شما نه! پس بسیار مراقب باشید تا در زمان حضور در طبیعت به آن آسیب نرسانید. پرنده‌نگری اگر درست اجرا نشود می‌تواند برای طبیعت آسیب‌زا باشد، پس رعایت مجموعه‌ای از کدهای اخلاقی ضروری به نظر می‌رسد.
1.
به لانه‌ی پرندگان نزدیک نشوید! وقتی به لانه‌ی پرندگان نزدیک می‌شوید این احتمال وجود دارد که مادر برود و دیگر برنگردد. در واقع این رفتار در طبیعت تهدیدی برای شکار محسوب می‌شود. حتی اگر مادر برگردد ممکن است چهار تا پنج ساعت سرک بکشد تا مطمئن شود که شما برنمی‌گردید و این تایم طبیعت را مختل می‌کند.
2.
سر به هوا نباشید! از آنجا که در پرنده‌نگری اغلب به بالا نگاه می‌کنید، باید مراقب باشید جزیی از اجزای طبیعت را زیر پایتان له نکنید. علاوه بر این باید حواستان به موانع پیش رو یا پرتگاه‌ها هم باشد تا آسیبی به خودتان یا وسایلتان وارد نشود.
3.
سکوت را رعایت کنید. یادتان باشد شما به خانه‌ی پرندگان رفته‌اید، پس باید سکوت را رعایت کنید و از ایجاد سروصدا بپرهیزید.
4.
پخش کردن صدای ضبط شده‌ی پرنده‌ها ممنوع! بعضی افراد، به خصوص عکاسان صدای پرنده‌ی مورد نظرشان را پخش می‌کنند تا پرنده به آن‌ها نزدیک شود. اما این کار آسیب‌زننده است، چرا که پرنده با این تصور به صدا نزدیک می‌شود که رقیبی وارد قلمرو او شده. وقتی صدا را می‌شنود ولی پرنده‌ی رقیب را نمی‌بیند، عصبی می‌شود و گاهی تا ساعت‌ها به دنیال آن می‌گردد. برای مثال جغد 24 ساعت دنبال منبع صدا می‌گردد.
5.
اگر اتفاق غیرمعمولی در طبیعت دیدید حتما به مراجع مسئول اطلاع دهید. مثلا اگر لاشه‌ی پرندگان را دیدید حتما باید به اداره‌ی محیط زیست منطقه‌ی خود اطلاع دهید. چرا که این اتفاق طبیعی نیست و می‌تواند آسیب‌زا باشد.
عکاسی از پرندگان
برای عکاسی از پرندگان دو انتخاب پیش روی شماست:
1.
دوربین‌های superzoom: این دوربین‌ها نسبتا ارزان‌تر هستند و لنزهای فیکسی دارند. نیکون p900 و کنون sx60 دو مدل معروف برای عکاسی پرندگان هستند. نیکون با بزرگنمایی 90 برابر، قدرت زوم بهتری دارد و کنون sx60 قدرت زوم کمتر اما کیفیت بهتری دارد.
2.
دوربین‌های DSLR با لنزهایی که حداقل فاصله‌ی کانونی آن 400 تا 600 میلی‌متر باشد.
عکاسی از پرنده‌ها سخت است اما در عین حال لذت‌بخش!
اگر قصد عکاسی از پرندگان را دارید، باید به خاطر داشته باشید که
صبر و حوصله پیش‌شرط اساسی آن به شمار می‌رود. شیوه‌ی کار عکاسان پرنده به این صورت است که در زیستگاه‌های مدنظر خود جایگاهی درست می‌کنند تا پرنده بیاید و روی آن بنشیند. گاهی پیش می‌آید که عکاس 4-6 ساعت تکان نخورد و منتظر آمدن پرنده بماند. بنابراین اگر فرد صبوری نیستید، فکر عکاسی از پرندگان را از سرتان بیرون کنید.
نکته‌ی آخر در این زمینه آنکه برای عکاسی پرندگان، داشتن سه پایه فراموش نشود.
“برخلاف تصور بسیاری داشتن دوربین عکاسی لازمه‌ی پرنده‌نگری نیست، بلکه عکاسی از پرندگان تنها یک شاخه از پرنده‌نگری محسوب می‌شود!”
یک روز پرنده نگری چطور می‌گذرد؟
-
کی کجا باشید. پرنده‌نگران باید بدانند قصد دیدن چه پرنده‌ای دارند، چرا که هر پرنده را در فصل به خصوصی می‌توان مشاهده کرد. بنابراین از قبل برنامه‌ریزی کنید.
-
صبح زود بیدار شوید. سحرخیز باش تا کامروا شوی، در مورد پرنده‌نگری هم کاملا صدق می‌کند. چرا که بیشترین میزان فعالیت پرندگان در صبح زود اتفاق می‌افتد. بنابراین باید باید قبل از طلوع آفتاب بیدار شده باشید و در لحظه‌ی طلوع در مقصد مستقر شده باشید. 3 ساعت بعد از طلوع آفتاب و 3 ساعت قبل از غروب، بهترین زمان برای دیدن پرندگان محسوب می‌شود.
-
سکوت کنید. همه باید سکوت کنند تا زمانی که گونه‌ی هدف را ببینید.
-
دوربین دوچشمی در تمام مدت باید دور گردنتان باشد.
- زمانی که پرنده مشاهده شد،
اعضای گروه معمولا با دست به هم اشاره می‌کنند
تا همه با دوربین آن را ببینند و اگر کسی می‌خواهد عکس بگیرد.
- قید خوردنی خوشمزه را بزنید، چرا که فرصت آشپزی نیست. آجیل و بیسکوییت دو خوردنی محبوب در بین پرنده‌نگرها محسوب می‌شود.
-گروه‌های 2 تا 8 نفره بهترین تعداد برای پرنده‌نگری محسوب می‌شود و بیشتر از این تعداد مناسب نمی‌باشد.
بهترین زمان برای پرنده نگری
برای
تورهای پرنده‌نگری از اواسط پاییز تا اواخر زمستان بهترین زمان بازدید به حساب می‌آید. چرا که در این فصول پرنده‌های مهاجر بیشتری در ایران هستند و پیدا کردنشان هم کار راحت‌تری است.
در فصول بهار و تابستان به دلیل اینکه فصل جفت‌گیری محسوب می‌شود، پرنده‌ها زیباتر هستند.
“در فصول بهار و تابستان به دلیل اینکه فصل جفت‌گیری محسوب می‌شود، پرنده‌ها زیباتر هستند.”
چه منابعی را مطالعه کنیم تا پرنده‌نگری را بیشتر بشناسیم؟
حالا که آشنایی مختصری از پرنده‌نگری و دنیایش به دست آوردید، منابعی به شما معرفی می‌کنیم تا بتوانید مطالعات بیشتری در این زمینه داشته باشید.
اپلیکیشن Iranbirds: اگرچه هنوز مشکلاتی دارد اما مرجع خوبی برای شناخت پرنده‌ها محسوب می‌شود.
اپلیکیشن Ebird: معروف‌ترین اپلیکیشن پرنده‌نگری دنیا محسوب می‌شود و بیشتر برای ثبت پرنده‌ها کاربرد دارد.
سایت
www.iranbirds.com که اطلاعات جالبی در مورد انواع پرندگان دارد.
سایت انجمن پرنده‌نگری و پرنده‌شناسی آوای بوم که در مورد پرنده‌نگری و انواع فعالیت‌های مرتبط با آن اطلاعات جامع و مفیدی ارائه می‌دهد.
سایت
birdlife: پراکنش پرنده‌ها را نشان می‌دهد.
سایت
xeno-canto: در این سایت جذاب می‌توان صدای انواع پرنده‌ها را شنید. علاوه بر این، اگر موفق به ضبط صدای جدیدی شدید، می‌توانید آن را در این سایت با دیگران به اشتراک بگذارید.
حالا که بیشتر پرنده‌نگری را شناختید، شاید وقت آن رسیده که با دوربین دوچشمی‌تان به دل طبیعت بروید و با دیدن پرنده‌ها یک فعالیت جدید را آغاز کنید، اینطور نیست؟