کمتر کسی را می‌توانید پیدا کنید که نداند
کانال سوئز را داریوش کبیر در دوره‌ی هخامنشی ساخت. با این حال همگی از چند و چون ساختش، موقعیت جغرافیایی‌اش و اهمیتش کمتر اطلاعاتی دارند. برای همین تصمیم گرفتیم که راجع به کانال سوئز بنویسیم؛ از مهم‌ترین آبراهه‌های جهان که دریای مدیترانه را به دریای سرخ وصل میکند. اینجا از مناطق مهم استراتژیک دنیا است که اتفاقات زیادی را در طول تاریخ به خودش دیده. با
اسمارتیز همراه باشید تا با این کانال بیشتر آشنا شوید.
شاید اینها را هم بپسندید!
اگر بخواهیم درجه‌ی اهمیت کانال سوئز را برای‌تان بیشتر بشکافیم، می‌توانیم آن را با تنگه هرمز مقایسه کنیم؛ به چنین کانال‌ها و تنگه‌هایی که دو دریا، خلیج یا منطقه‌ی استراتژیک را وصل می‌کنند، heart land هم می‌گویند. هارت لَند یعنی قلب خشکی، جایی که درست مثل قلب انسان، اهمیت دارد و در صورت آسیب، همه چیز به خطر می‌افتد.
“کانال سوئز در عربی به «قناة السویس» معروف است و در منطقه‌ی اوراسیا قرار گرفته و دریای مدیترانه را به دریای سرخ وصل میکند یعنی اروپا به آسیا. ”
کانال سوئز کجاست و چقدر طول دارد؟
کانال سوئز در شمال شرق کشور مصر ایجاد شد. این کانال، آب راهه‌ای است که از بندر سعید در ساحل دریای مدیترانه تا شهر سوئز در کرانهی دریای سرخ با طول 163 کیلومتری کشیده شده است و در نیمه‌های راه خود، دریاچه المره را به دو قسمت تقسیم میکند. قسمتی از کانال در شمال دریاچه المره و قسمت دیگر آن در جنوب دریاچه قرار دارد. کانال سوئز برای کشتی‌هایی که از اروپا به آسیا می‌روند، مثل میان‌بُر عمل میکند. قبل از احداث کانال سوئز، کشتی‌ها مجبور بودند تا به جنوبی‌ترین بخش قاره آفریقا یعنی دماغه‌ی امیدِ نیک بروند، بارهای کشتی را در ساحل مدیترانه از راه زمینی به شهر سوئز در ساحل دریای سرخ برسانند و بعد بارها را با کشتی دیگری از دریای سرخ به کشورهای آسیایی ارسال کنند.
“سازنده مجسمه‌ی آزادی، قرار بوده که این مجسمه را به مناسبت پایان کار کانال سوئز در قرن 19م. در داخل کانال بگذارد اما با این کار موافقت نشد.”
تاریخچه‌ی کانال سوئز
داریوش بزرگ، پادشاه هخامنشی، تصمیم گرفت که قسمت‌های باختری قلمرو را به راه آبی وصل کند. برای همین دنبال راهی برای کشف راه آبی بود. در همین زمان، دریانورد و کاشفی یونانی به اسم «اِسکولاکس کاریایی» مامور شد تا با چند کشتی جنگی قسمت دریایی قلمرو را بررسی کند تا ببیند که آیا راهی هست یا نه؟!
“در سال 512 قبل از میلاد، اِسکولاس در کاخ پاسارگاد به داریوش گزارش داد که می‌شود از راه کانال سوئز به دریای مدیترانه رسید.”
اسکولاکس، از شهر گَنداره در افغانستان کارش را شروع کرد و از رود کابل تا رود سند مسیرش را ادامه داد. بعد از رود سند به سمت جنوب رفت تا به اقیانوس هند رسید. از اینجا به سمت کرانه‌های خلیج فارس تا بندر کاریایی در بَنیشو، نزدیک خرمشهر امروزی، راهش را ادامه داد. او بعد از حرکتی شجاعانه یعنی دور زدن شبه جزیره عربستان و 30 ماه روی آب بودن به سوئز امروزی رسید. بعد از اینکه از مصر برگشت، گزارش کشفیاتش را به داریوش بزرگ داد.
یکی از نخستین مجراهای آبراه سوئز در قرن نوزده میلادی
اِسکولاس در تابستان 512 ق.م، به کاخ پاسارگاد داریوش رفت و شرح ماموریتش را داد. او گفت که می‌شود از راه دریا به مصر رفت. داریوش از این راه متوجه شد که به جز عبور و مرور، می‌توان از امکانات بازرگانی و اقتصادی کانال هم استفاده کرد. در حقیقت این چشم‌انداز اقتصادی تا آن زمان به ذهن کسی نرسیده بود.
“ضرب‌المثل «کار را که کرد؟ آن‌که تمام کرد!» راجع به بیشتر موقعیت‌ها کاربرد داد. درباره‌ی کانال سوئز هم همین‌طور. فرعون نِخو قبل از داریوش، ساخت کانال را شروع کرده بود اما آن را نیمه کاره رها کرد. ”
بعد از گزارش اسکولاس، داریوش دستور داد که همان آبراهی که فرعون نخو ناتمام ولش کرده، ساخته شود. از این طریق، کشتی‌های ایرانی به راحتی می‌توانستند به دریای مدیترانه بروند. البته باید به این نکته هم توجه کنید که کانال سوئز زمان داریوش با کانال سوئزی که در سال 1859 میلادی ساخته شده، از لحاظ موقعیتی متفاوت است. آبراهی که در دوره‌ی هخامنشی ساخته شد، کمی بالاتر از پایتخت قدیمی مصر یعنی بوباستیس بود که به نیل متصل می‌شد و بعد از آن به دریای سرخ راه داشت. اما آبراهی که در زمان معاصر ساخته شده همانطور که گفتیم از بندر سعید به خلیج سوئز کشیده شده.
“هرودوت در کتابش نوشته که در زمان فرعون نخو، حدود 120 هزار کارگر مصری برای کندن آبراهه سوئز کشته شدند.”
میثم اسدی درباره‌ی نحوه‌ی کندن کانال سوئز مقاله‌ای نوشته به اسم «آبراهه‌ای که تجارت در جهان باستان را شکوفا کرد». او مراحل ساخت کانال را در 3 قسمت توضیح داده و گفته که داریوش باید 84 کیلومتر دیگر هم حفر می‌کرد تا کار آبراهه سوئزی که فرعون شروع کرده، به اتمام برسد. البته فقط کندن کانال تنها مسئله‌ی مهم نبود. به جز این مسیر باید به فکر کارگران و غذای‌شان هم بود. برای همین داریوش دستور داد تا در مسیر کانال، چاه‌های گوناگونی حفر شود تا کارگران از تشنگی نمیرند.
بالاخره کار ساخت کانال سوئز بعد از 10 سال و در سال 497ق.م تمام شد. یک سال بعد، داریوش با درباریان از شوش به مصر رفتند تا در بازگشایی کانال شرکت کنند. از آن طرف داریوش دستور نصب 4 سنگ‌نبشته را داد که در حال حاضر فقط 3 تا از آن‌ها به دست ما رسیده است. این سنگ‌نبشته‌ها به 4 زبان پارسی، عیلامی، بابلی و هیروگلیف مصری ساخته شدند و در آن‌ها داریوش خودش را معرفی و هدفش را از ساخت کانال سوئز را بیان کرده.
ساخت کانال سوئز امروزی
همانطور که گفتیم، کانال سوئز فعلی بدون اتصال به رود نیل، دریای مدیترانه و سرخ را هم به وصل میکند. در قرن 19 میلادی، مهندسی فرانسوی به اسم فِردیناند اوسپس، با «سعید پاشا» سومین والی مذاکراتی انجام داد و گفت که بهتر است کانال سوئز را از مسیر دیگری ساخت. برای همین شرکت کانال سوئز تاسیس شد که بیشتر سهامش از شرکت
فرانسه بود و بخش دیگرش از دولت مصر تامین شد. در نهایت و در سال 1869م. پروژه بزرگ ساخت کانال سوئز امروزی با هزینه دولت مصر و کار اجباری کشاورزان مصری به پایان رسید.
کانال سوئز در بخش اسماعیلیه در سال 1860 میلادی
با اینکه 44% سهام کانال سوئز در اختیار مصری‌ها بود و آن‌ها حق داشتند که از عواید گذر کشتی‌ها در کانل سوئز، بهره ببرند اما این سود با واگذاری سهام به نخست‌وزیر بریتانیا یعنی دیزرائیلی قطع شد. برای همین مصر دیگر هیچ حقی نسبت به سود حاصله از کانال سوئز نداشت.
“می‌گویند نخست وزیر بریتانیا وقتی سهام 44% کانال سوئز را گرفت، به ملکه ویکتوریا نامه‌ای داد و در آخر نامه‌اش نوشت: و حالا کانال سوئز مال شماست سرور من!”
جنگ سوئز
درجه‌ی اهمیت کانال سوئز آنقدر بالاست که از 2500 سال پیش که هخامنشیان آن را درست کردند، همیشه جنگ‌ها و نارضایتی‌ها بر سر آن اتفاق می‌افتاد. شدیدترین جنگ در سال 1882 میلادی اتفاق افتاد که تا 70 سال ادامه پیدا کرد. «احمد عرابی پاشا» وزیر جنگ مصر، به خاطر دخالت‌های انگلیس بر سر مسائل کشور و کانال سوئز به شدت عصبی و ناراحت بود. برای همین قیام کرد. در این قیام، عرابی پاشا دستگیر شد اما مبارزات بر ضد استعمار انگلیس 70 سال طول کشید که در نهایت به کودتای مصر و امضای قرارداد جدید مصر و انگلیس بر سر کانال سوئز منجر شد. برای همین است که از سال 1956م. تا الان، کانال سوئز تبدیل به نمادی برای غرور ملی مصری‌ها شده.
“کانال سوئز آنقدر در منطقه اهمیت دارد که در سال‌های 1967 م. و 1973 م. باعث ایجاد جنگ‌هایی بین انگلیس، فرانسه و اسرائیل با مصر شد که به عدوان الثلاثی معروف است.”
بحران سوئز
جنگ سوئز آنقدر پیچیده شد که در نهایت به اشغال قسمت‌هایی از مصر و برکناری عبدالناصر منجر شد. در این زمان دائما قطع‌نامه‌هایی بر ضد مصر نوشته می‌شود که خُروشچف، رهبر شوروی آن‌ها را وتو می‌کرد. در این میان، آمریکا هم به کمک مصر آمد و به سازمان ملل گفت که باید این جنگ تمام شود.
در نهایت در سال 1957م، سه کشور حمله کننده از مصر خارج شدند. در جنگ سوئز، حدود 3 هزار نظامی و بیشتر از هزار غیرنظامی کشته شدند. 4900 نفر مجروح و بیشتر از 5 هزار نفر اسیر شدند.
ادوات جنگی آسیب‌دیده مصری
“خیلی‌ها می‌گویند مصر آخرین سنگر ابرقدرتی انگلیس بود و بعد از جنگ سوئز، ابرقدرت بودن انگلستان تمام شد.”
کانال سوئز از روی ناو هواپیمابر یواس‌اس جورج اچ. دبلیو. بوش (سی‌وی‌ان-77)
اهمیت کانال سوئز
کانال سوئز مانند تنگه هرمز، آبراهه‌ای پراهمیت برای کشتی‌های نفتی و تجاری و ارتباط بین آسیا و اروپا است. مثلا گفته شده که در سال 2012 میلادی، مصر از هر کشتی که از کانال سوئز عبور می‌کرده، 298 هزار دلار پول می‌گرفته که رقم قابل توجهی است. برای همین است که کانال سوئز بعد از صنعت گردشگری مصر، دومین منبع درآمد دولت به حساب می‌آید.