پیدا کردن محل کمپ، یک مکان خاص یا مسیر برگشت از وسط طبیعت همیشه راحت نیست. بنابراین قطب‌نمای مغناطیسی و نقشه‌ی کاغذی از ضروریات سفر به دل طبیعت هستند. اما تا زمانی که دانش استفاده از آن‌ها را نداشته باشیم، به هیچ دردی نمی‌خورند. البته می‌توان از قطب‌نمای گوشی هم استفاده کرد. اما اگر باطری آن و حتی پاورپانک‌مان هم تمام شد، در وسط طبیعت چه کنیم؟ پس همراه داشتن یک قطب‌نمای قدیمی خالی از لطف نیست.
برای این‌که بدانیم چطور با قطب‌نما و نقشه کار کنیم، باید اول از همه اجزا و اصلاحات‌شان را بشناسیم. قرار است در این مطلب با 4 مورد مهم آشنا شویم که در نقشه‌خوانی و استفاده از قطب‌نما به کارمان می‌آید: قطعات اصلی قطب‌نما، شناخت و چگونگی تنظیم زاویه انحراف، انطباق نقشه با محیط به وسیله قطب‌نما و شناخت گرا و تعیین آن.
برای این مطلب از یک قطب‌نما با همه قابلیت‌های لازم برای مسیریابی ابتدایی استفاده شده است که شامل صفحه اتکا، خط‌کش، پیکان جهت‌نما، صفحه گردان، خط شاخص، عقربه مغناطیسی، پیکان و خطوط تنظیم جهت است.
صفحه اتکا: همه قطعات قطب‌نما روی صفحه اتکا قرار دارند. هنگامی که قطب‌نما روی نقشه قرار می‌گیرد باید بتوان زیر آن را خواند. درنتیجه این صفحه شفاف است. همچنین برای گرفتن گرا همیشه حداقل یک لبه‌ی آن صاف و مندرج است.
خط‌کش: از خط‌کش و مقیاس نقشه برای تعیین فواصل استفاده می‌شود.
پیکان جهت‌نما: این پیکان پس از تعیین مقصد، جهت حرکت را نشان می‌دهد.
صفحه گردان: این صفحه گردان که دور محفظه عقربه قرار دارد، به 360 درجه تقسیم شده است.
آموزش مسیریابی با قطب نما و نقشه؛ نشان‌گر‌ها و سایر قطعات یک قطب‌نمای ساده
خط شاخص: این علامت که دقیقاً بالای صفحه‌ی گردان قرار دارد، گرا را نشان می‌دهد.
عقربه مغناطیسی: آن سری که همیشه قطب مغناطیسی را نشان می‌دهد، قرمز یا سفید است.
پیکان تنظیم جهت: این پیکان با صفحه گردان می‌چرخد. صفحه گردان را باید تا جایی چرخاند که عقربه مغناطیسی روی پیکان تنظیم جهت منطبق شود.
خطوط تنظیم جهت: این خطوط نیز مانند پیکان تنظیم جهت به همراه صفحه گردان می‌چرخند. اگر این خطوط به موازات خطوط شمالی-جنوبی نقشه قرار گیرند، پیکان تنظیم جهت دقیقاً شمال را نشان می‌دهد.
شناخت و چگونگی تنظیم زاویه انحراف
بالای نقشه همیشه شمال است. اما در دنیای واقعی، شمال واقعی با شمال مغناطیسی کمی انحراف دارد. به این تفاوت، زاویه انحراف می‌گویند. این میزان انحراف در نقاط مختلف زمین فرق دارد. مثلاً در کشور آمریکا، زاویه انحراف در غربی‌ترین ایالت یعنی واشنگتن 20 درجه به شرق است که این عدد در شرقی‌ترین ایالت شمالی یعنی ایالت مین به 20 درجه به غرب می‌رسد. انحراف زاویه در ابتدا چیزی به نظر نمی‌رسد، اما در مسافت طولانی این انحراف شما را 100ها کیلومتر از مقصد دور می‌کند. پس اول باید انحراف زاویه را برطرف کرد.
آموزش مسیریابی با قطب نما و نقشه؛ زاویه انحراف بین شمال واقعی و شمال مغناطیسی نسبت به نقاط مختلف در جهان متفاوت است.
برای تنظیم زاویه انحراف باید ابتدا مقدار انحراف زاویه‌ی موقعیت مکانی خود را پیدا کرد. برای این کار می‌توان از اداره ملی اقیانوسی و جوی آمریکا (NOAA) استفاده کرد. کافی است نام شهر، منطقه یا مختصات جغرافیای خود را تایپ کنید تا مقدار زاویه انحراف آن موقعیت را به شما بگوید. روش تنظیم زاویه انحراف در قطب‌نما از برند به برند فرق می‌کند. به هر حال زمانی که از شر این انحراف خلاص شدید، تا زمانی که به یک منطقه بسیار دور سفر نکنید، دیگر نیازی به تنظیم مجدد نخواهید داشت.
انطباق نقشه با محیط به وسیله قطب‌نما
نقشه‌خوانی مهارت انطباق موقعیت شکل‌های روی نقشه با دنیای واقعی است. کسب چنین مهارتی به کلی تمرین نیاز دارد. البته پیش از هر اقدامی باید مطمئن شوید نقشه را در جهت درست گرفته‌اید.
آموزش مسیریابی با قطب نما و نقشه؛ لبه‌ی صاف قطب‌نما را با لبه کاغذ نقشه هم‌راستا کنید.
پس از تعیین و تنظیم زاویه انحراف، انطباق جهت نقشه با جهت دنیای واقعی آسان است. برای این کار به روش زیر عمل کنید:
1. قطب‌نما را به نحوی روی نقشه بگذارید که پیکان جهت‌نما بالای نقشه را نشان دهد.
2. محفظه گردان را آن‌قدر بچرخانید تا شمال در راستای پیکان جهت‌نما قرار گیرد.
3. صفحه اتکا را روی نقشه حرکت دهید تا لبه صاف آن با لبه‌ی نقشه هم‌راستا شود. مراقب باشید که پیکان جهت‌نما هنوز بالای نقشه را نشان دهد.
4. سپس، هما‌ن‌طور که نقشه و قطب‌نما را ثابت نگه داشته‌اید، به میزانی خود را بچرخانید که عقربه مغناطیسی روی پیکان تنظیم جهت منطبق شود.
اکنون جهات نقشه منطبق بر جهات واقعی است. یعنی مثلاً اگر در سمت راست خود یک درخت می‌بینید، در نقشه هم در همان سمت یک درخت خواهید دید. قبل از حرکت اول محیط را به این شکل بشناسید.
شناخت گرا و تعیین آن
گرا، یک روش ساده و دقیق برای تعیین جهت به سمت یک مقصد دل‌خواه از یک نقطه معین است. مثلاً به جای این که بگوییم محل کمپ در شمال شرق ما قرار دارد، می‌گوییم گرای محل کمپ نسبت به ما 315 درجه است. گرای یک نقطه همیشه نسبت به یک نقطه خاص تعیین می‌شود. یعنی اگر از یک نقطه دیگر همان گرا را دنبال کنیم، از یک جای دیگر سر در می‌آوریم. گرا را می‌توان هم از روی نقشه و هم از روی محیط اطراف به دست آورد.
گرفتن گرا از روی نقشه
برای رسیدن به نقطه مقصد کافی است اول موقعیت خود را بدانید و سپس گرای نقطه مقصد را به دست آورید.
آموزش مسیریابی با قطب نما و نقشه؛ اگر پیکان جهت‌نما در جهت کلی مقصد نباشد، کاملاً در خلاف جهت آن خواهید رفت.
برای گرفتن گرای مقصد به روش زیر عمل کنید:
1. صفحه اتکای قطب‌نما را جوری روی نقشه قرار دهید که لبه‌ی صاف آن نقطه اول (موقعیت شما روی نقشه در این جا 1a) و نقطه دوم (مقصد در این‌جا 1b) را به هم وصل کند.
2. مطمئن شوید که پیکان جهت‌نما به سمت مقصد است. به عبارتی دیگر صفحه اتکا را برعکس نگذاشته‌اید. چون در این صورت دقیقاً در خلاف جهت حرکت خواهید کرد.
3. اکنون صفحه گردان را به میزانی بچرخانید که خطوط تنظیم جهت روی خطوط شمالی جنوبی (نصف‌النهار طولی) نقشه منطبق شود. (مطمئن شوید که نشان‌گر شمالِ صفحه گردان، شمال نقشه را نشان می‌دهد)
4. حالا عددی را که در جلوی خط شاخص قرار دارد، گرای مقصد را نشان می‌دهد.
آموزش مسیریابی با قطب نما و نقشه؛ عددی مقابل خط شاخص، همان گرا است.
5. قطب‌نما را طوری نگه‌دارید که پیکان جهت‌نما جلوی شما را نشان دهد.
6. اکنون بدن خود را قدری بچرخانید که عقربه‌ی مغناطیسی روی پیکان تنظیم جهت منطبق گردد. اکنون جهتی که پیکان جهت‌نما نشان می‌دهد همان گرای شماست. با پیروی از این گرا می‌توانید به مقصد برسید.
گرفتن گرا در محیط
همچنین می‌توان با استفاده از گرا موقعیت خود را روی نقشه پیدا کرد.
آموزش مسیریابی با قطب نما و نقشه؛ حتماً قطب‌نما را صاف و در جهت نقطه انتخاب شده نشانه بگیرید.
برای این کار به روش زیر عمل کنید:
1. اول نقطه‌ای را در محیط پیدا کنید که روی نقشه هم قابل تشخیص باشد.
2. پیکان جهت‌نما را به سمت آن نقطه نشانه بگیرید. در این مرحله قطب‌نما را کامل صاف نگه دارید.
3. حالا با چرخاندن محفظه گردان، عقرب مغناطیسی را روی پیکان تنظیم جهت منطبق کنید.
4. عدد مقاب خط شاخص، گرا را نشان می‌دهد.
آموزش مسیریابی با قطب نما و نقشه؛ حتماً خطوط تنظیم جهت رابا خطوط شمالی جنوبی نقشه هم‌راستا کنید.
5. اکنون قطب‌نما را روی نقظه بگذارید و گوشه‌ی آن را روی نقطه تعیین شده قرار دهید.
6. اول مطمئن شوید که پیکان جهت‌نما در جهت کلی آن نقطه(6a) قرار دارد. سپس صفحه اتکا را به قدری حول نقطه مشخص بچرخانید که خطوط تنظیم جهت با خطوط شمالی جنوبی نقشه (6b) منطبق و نشان‌گر شمالِ صفحه‌ی گردان جهت شمال نقشه (6c) را نشان دهد.
7. اکنون در امتداد لبه‌ی صاف قطب‌نما یک خط رسم کنید(7a). محل تلاقی خطی که از نقطه معین رسم شده با مسیر شما، موقعیت شما (7b) را روی نقشه نشان می‌دهد.
همچنین می‌توان موقعیت خود را روی نقشه با چندین گرا پیدا کرد. اگر مسیرتان مستقیم نیست، باز هم می‌توان موقعیت را روی نقشه پیدا کرد. در این روش که "مثلث‌سازی" نام دارد، باید همان فرآیند قبلی را منتهی با سه نقطه دل‌خواه تکرار کرد. برای این کار بهتر است نقاط نسبت به یکدیگر حداقل 60 درجه اختلاف داشته باشند.
آموزش مسیریابی با قطب نما و نقشه؛ شما یا داخل یا در نزدیکی محیط مثلثی هستید.
اگر خطوطی که می‌کشید، در یک نقطه یکدیگر را قطع کردند، آن‌جا موقعیت شماست. هرچند، بیش‌تر مواقع این خطوط در محل تلاقی‌ها یک ناحیه‌ی مثلثی کوچک تشکیل می‌دهند. موقعیت شما یا در آن مثلث یا نزدیکش است. اگر مثلث خیلی بزرگ باشد، حتماً یک جای کار می‌لنگد. پس دوباره و این بار با دقت بیش‌تری مراحل را انجام دهید.