قاره آفریقا زیستگاه بسیاری از گونه‌های مارهای مختلف است که برخی از آنها جزو خطرناک‌ترین مارهای جهان هستند. این گستره شامل مارهای افسانه‌ای مانند مامبا سیاه تا مارهای کمتر شناخته شده‌ای مانند مار جعفری سندی می‌شود.
یادآوری این نکته حائز اهمیت است که اگرچه باید با مارها با احتیاط رفتار کنیم، اما اکثر آنها سمی نیستند. حتی مارها سعی می‌کنند که از مواجهه با انسان‌ها اجتناب کنند و پادزهر همه گونه‌های مارهایی که در ادامه معرفی می‌شوند، موجود است. اجازه ندهید که ترس از مارها جلو کاوشگری شما در مناطق بیابانی بی‌نظیر آفریقا را بگیرد. با کمی توجه، هیچ مانعی برای همزیستی مسالمت آمیز بین مارها و انسان‌ها وجود ندارد. تمام گونه‌های مارها برای تعادل اکوسیستم آفریقا از اهمیت بالایی برخوردارند و نقش ارزشمندی را به‌عنوان شکارچیان بخش میانی زنجیره حیات وحش ایفا می‌کنند. در ادامه با
اسمارتیز همراه باشید تا با
ترسناک ترین مارهای آفریقا بیشتر آشنا شویم.
شاید اینها را هم بپسندید!
1. مامبای سیاه | Black Mamba
هر چند مامبای سیاه (Dendroaspis polylepis) سمی‌ترین گونه مار آفریقایی
نیست، اما ترسناک‌ترین است. این ترس دلایل مختلفی دارد از جمله رفتار
تهاجمی آن در مواقع خطر و اندازه بزرگ آن. مامبای سیاه با طول متوسط
تقریباً 2.5 متر بزرگ‌ترین گونه مارهای سمی قاره است. سریع‌ترین مار بومی
آفریقا است و معمولاً بیش از یک بار نیش می‌زند.
علیرغم نامشان، رنگ مامباهای سیاه، سیاه نبوده و معمولاً قهوه‌ای یا زیتونی رنگ هستند.
سم آنها از نوروتوکسین و کاردیوتوکسین ها تشکیل شده است و می‌تواند یک انسان را بعد از تنها 45 دقیقه از پا بیاندازد. بدون پادزهر احتمال مرگ قربانی طی هفت تا 15 ساعت تقریباً 100٪ است. علیرغم نامشان، رنگ مامباهای سیاه، سیاه نبوده و معمولاً قهوه‌ای یا زیتونی رنگ هستند. آنها در بازه وسیعی از زیستگاه‌ها در آفریقای سیاه یافت می‌شوند و معمولاً، به جای درختان روی زمین هستند.
2. مار دمنده | Puff Adder
مار دمنده یا افعی آفریقایی (Bitis arietans) مرگبارترین مار آفریقا محسوب
می‌شود چرا که باعث بیشترین میزان مرگ و میر انسان‌ها می‌شود. دلیل این
موضوع عوامل مختلفی مانند تعداد زیاد این مار، وجود آن در مناطق پرجمعیت و
طبیعت نسبتاً تهاجمی این مار است. طول متوسط این مار در حدود 1 متر است.
بدنش پوشش سختی دارد قطر بدنش زیاد بوده و پوزه تیزی دارد. در سرتاسر
آفریقای سیاه یافت می‌شود و رنگشان بسته به زیستگاهشان متفاوت است.
در بین تمام گونه‌های مارهای سمی، این مار یکی از سمی‌ترین آنها است
مارهای دمنده با استتار استثنایی‌شان از خود محافظت می‌کنند و به جای فرار کردن از خطر در محل خود آرام می‌مانند. برای همین، افراد اغلب به دلیل اینکه سهواً پایشان را روی آنها قرار می‌دهند گزیده می‌شوند. در بین تمام گونه‌های مارهای سمی، این مار یکی از سمی‌ترین آنها است، هرچند اکثر تلفات ناشی از درمان ضعیف است. حتی در موارد غیرقابل درمان، میزان مرگ و میر می‌تواند فقط 15٪ باشد.
3. بومسلنگ | Boomslang
که زیستگاهش فقط در آفریقای سیاه است (Dispholidus typus) به عنوان یکی از
زهرآگین‌ترین مارهای این قاره شناخته شده است. سم آن هموتوکسیک است، به این
معنی که مکانیسم طبیعی لخته شدن خون در بدن را غیرفعال می‌کند و باعث
خونریزی غیرقابل کنترل خارجی و داخلی می‌شود. زهر آن آهسته اثر می‌کند و
چندین ساعت طول می‌کشد تا علائم گزیدگی بروز کنند. به همین دلیل فردی که
دچار گزیدگی شده ممکن است تصور کند که نیازی به درمان ندارد و همین امر
باعث شدت آسیب‌های احتمالی می‌شود.
با وجود قدرت نیش بومسلنگ، به ندرت منجر به تلفات انسانی می‌شود چرا که
بومسلنگ ها معمولاً ترسو هستند و به جای حمله به انسان ترجیح می‌دهند فرار
کنند.
این مار با وجود قدرت نیش بومسلنگ، به ندرت منجر به تلفات انسانی می‌شود چرا که بومسلنگ ها معمولاً ترسو هستند و به جای حمله به انسان ترجیح می‌دهند فرار کنند. آنها مارهای درختی هستند (نام آنها در آفریقایی به معنی "مار درختی" است). رنگ آنها متفاوت است، اما رنگ فلس نرها معمولاً سبز روشن با لبه‌های سیاه یا آبی است و ماده‌ها معمولاً قهوه‌ای رنگ هستند. چشم‌های فوق‌العاده درشت دارد و طولشان به‌طور متوسط در حدود 6/1 متر است.
4. مار زهرافکن | Gaboon Viper
مار زهرافکن (Bitis gabonica) دارای دندان‌های نیشی به طول 5 سانتی متر است
که بزرگ‌ترین دندان نیش بین تمام مارهای سمی است. این مار بالاترین میزان
زهر را دارد و سنگین وزن‌ترین مار در خانواده افعی‌ها است. مار زهرافکن
بالغ معمولاً 1.5 متر طول دارد و وزن آن در حدود 11.3 کیلوگرم است. سر بزرگ
مثلثی شکلی دارد و در مناطق جنگلی در سراسر غرب، مرکز و بخش‌هایی از شرق
آفریقا یافت می‌شود.
این مارها کند بوده و آهسته حرکت می‌کنند و به‌ندرت نیش می‌زنند مگر اینکه تحریکشان کنید یا پایتان را روی آنها بگذارید.
عمدتاً شب‌زی بوده و از کمین کردن برای شکار طعمه خود استفاده می‌کند. آنها قادر به تولید مقدار زیادی سم هستند هرچند سم آنها در مقایسه با سایر گونه‌های مارهای خطرناک خیلی هم زهرآگین نیست با این حال، تنها یک نیش آنها می‌تواند کشنده باشد و پادزهر باید سریعاً تجویز شود. این مارها کند بوده و آهسته حرکت می‌کنند و به‌ندرت نیش می‌زنند مگر اینکه تحریکشان کنید یا پایتان را روی آنها بگذارید.
5. کبرای مصری | Egyptian Cobra
کبرای مصری (Naja haje) با طولی در حدود 2 متر از بزرگ‌ترین گونه‌های کبرای
آفریقایی است، این مار بیشتر در مناطق شمالی آفریقا بالاتر از صحرای بزرگ
آفریقا و در بخش‌هایی از غرب و شرق آفریقا یافت می‌شود. رنگشان می‌تواند
بسیار متفاوت باشد، از قهوه‌ای تا قرمز مسی تا تقریباً کاملاً سیاه. کبرای
مصری غده‌هایی در پشت چشمش دارد که سم مهلک نوروتوکسین تولید می‌کنند که از
طریق دندان‌های نیششان آن را آزاد می‌کنند. زهرشان روی سیستم عصبی تأثیر
می‌گذارد و درنهایت به دلیل نارسایی تنفسی باعث مرگ می‌شود.
کبراهای مصری معمولاً آرامند مگر اینکه احساس خطر کنند، وقتی احساس خطر
می‌کنند پشتشان را قائم کرده و به این ترتیب قبل از حمله هشدار می‌دهند.
کبراهای مصری معمولاً آرامند مگر اینکه احساس خطر کنند، وقتی احساس خطر می‌کنند پشتشان را قائم کرده و به این ترتیب قبل از حمله هشدار می‌دهند. بر خلاف برخی دیگر از گونه‌های کبرای آفریقایی، کبرای مصری بدون گاز گرفتن به هدف خود حمله نمی‌کند. تصور می‌شود که افعی‌ای که کلئوپاترا برای خودکشی از آن استفاده کرده یک کبرای مصری بوده است.
6. مار جعفری سندی West African Carpet Viper |
مار جعفری سندی غرب آفریقایی (Echis ocellatus) مختص کشورهای بومی غرب
آفریقا است. باوجودی که از نظر اندازه نسبتاً کوچک است اما مانند مار دمنده
اغلب بالاترین تعداد تلفات ناشی از مارگزیدگی به‌وسیله این مار صورت
می‌گیرد. مار کوچکی با طول متوسط حدوداً 50 سانتی متر است. رنگش معمولاً
بین زرد و قهوه‌ای است و روی پوستش لکه‌هایی شبیه چشم وجود دارد؛ که هدف از
این لکه‌ها سردرگم کردن شکارچیان بالقوه است.
باوجودی که از نظر اندازه نسبتاً کوچک است اما مانند مار دمنده اغلب
بالاترین تعداد تلفات ناشی از مارگزیدگی به‌وسیله این مار صورت می‌گیرد.
این مار، مانند بومسلنگ، سم آنها هم هموتوکسیک است و باعث خونریزی داخلی خود به خودی و فروپاشی سیستم گردش خون گاهی اوقات چندین روز پس از نیش زدن می‌شود. برای ترساندن سایر موجودات با مالیدن بخشی از بدن اش به یکدیگر صدای هشداری "هیس گونه" ایجاد می‌کند.
7. کبرای زرد | Cape cobra
کبرای زرد (Naja nivea) در سراسر آفریقای جنوبی به ویژه در مناطق خشک
مانند بیابان‌ها یا گرم‌دشت ها یافت می‌شود. اندازه‌اش متوسط است و طولی در
حدود 1.5 متر دارد. هر چند به آنها کبرای زرد گفته می‌شود اما می‌توانند
دارای رنگ‌های مختلفی مانند طلایی، قهوه‌ای یا حتی سیاه باشند. روزگرد است
به این معنی که معمولاً در روز فعال است و از حیوانات مختلفی از جوندگان
گرفته تا خزندگان و مارهای دیگر تغذیه می‌کند و به‌طور خاص به محل
آشیانه‌های مرغ‌های جولا حمله می‌کند.
هر چند به آنها کبرای زرد گفته می‌شود اما می‌توانند دارای رنگ‌های مختلفی مانند طلایی، قهوه‌ای یا حتی سیاه باشند.
در صورتی که احساس خطر و تهدید بکند سریعاً دست به حمله می‌زند و بیشتر به این دلیل خطرناک است که در شهرها هم یافت می‌شود. هر چند آمار دقیق میزان مرگ و میر ناشی از نیش این مار نامشخص است اما تصور می‌شود که آمار بالایی باشد. مرگ بین یک تا 10 ساعت بعد نیش زدن در اثر نارسایی تنفسی رخ می‌دهد.
8. مامبای سبز شرقی | Eastern Green Mamba
مامبای سبز شرقی (Dendroaspis angusticeps) مار سمی از خانواده بسیار
خطرناک مامبای سیاه است. معمولاً در جنگل‌های ساحلی جنوب و شرق آفریقا یافت
می‌شود و بیشتر بر روی درختان زندگی می‌کند. مار بزرگی با طول متوسط 2 متر
است. همان‌طور که از اسمش معلوم است به رنگ سبز زمردی است البته مارهای
جوان‌تر معمولاً به رنگ سبز-آبی تیره‌تری هستند. به طرز شگفت انگیزی استتار
می‌کنند و با وجودی که روزگردند به‌ندرت دیده می‌شوند.
مامبای سبز شرقی می‌تواند چندین بار نیش بزند و در هنگام گزیدن مقدار زیادی سم را منتقل کند.
آنها طبیعت عصبی‌ای دارند و معمولاً از انسان دوری می‌کنند و فقط اگر به شدت در معرض خطر و تهدید قرار بگیرند دست به حمله می‌زنند. مامبای سبز شرقی می‌تواند چندین بار نیش بزند و در هنگام گزیدن مقدار زیادی سم را منتقل کند. در صورت عدم درمان، میزان مرگ و میر ناشی از نیش آن بالا است. علائم گزیدگی شامل تورم، سرگیجه، حالت تهوع و درنهایت، مرگ در نتیجه فلج تنفسی است.
9. کبرای زهر پاش موزامبیکی | Mozambique Spitting Cobra
کبرای زهر پاش موزامبیک (Naja mossambica) در سرتاسر شرق و بخش مرکزی
آفریقای جنوبی از کوازولو-ناتال تا مرز تانزانیا – موزامبیک یافت می‌شود.
این مار رایج‌ترین مار کبری ساکن گرم دشت در آن محدوده است. با طول متوسط 1
متر، دارای رنگ‌های مختلفی مانند آبی مایل به خاکستری، زیتونی و زرد مایل
به قهوه‌ای در بخش رویی و رنگ صورتی یا زرد-بنفش در قسمت زیرین بدنش است و
مشخصه‌اش نوار مشکی‌ای است که روی گلویش است. غذایش قورباغه‌ها، پستانداران
کوچک، پرندگان و حتی مارهای دیگر است و می‌تواند بزاقش را با دقت زیاد تا
فاصله 3 متر پرتاب کند.
این مار رایج‌ترین مار کبری ساکن گرم دشت در آن محدوده است.
دارای خلق و خوی عصبی است و سریع از خودش در برابر تهدیدات دفاع می‌کند. در نتیجه، اکثر موارد مارگزیدگی جدی در آفریقای جنوبی توسط این مار است، هر چند احتمال مرگ و میر ناشی از زهرش خیلی نادر است. زهر سیتوتوکسیک باعث درد، تورم و آسیب بافت می‌شود. اگر پادزهر به‌سرعت تجویز نشود ظاهر فرد دچار گزیدگی تا آخر عمر ممکن است آسیب دیده باقی بماند.
10. کبرای زهر پاش گردن حلقه‌ای | Rinkhals
کبرای زهر پاش گردن حلقه‌ای (Hemachatus haemachatus) به جز کفچه اش
شباهتی به یک کبرای واقعی ندارد. فرزندان خود را به‌صورت زنده زایی به دنیا
می‌آورد و دارای فلس با شکل مشخص و قابل تشخیصی است. این گونه مار بومی
آفریقای جنوبی است و فقط در آفریقای جنوبی و شرق زیمبابوه یافت می‌شود.
مرتع و فینبوس (fynbos) و جاهای مرطوب را برای زندگی ترجیح می‌دهد.
کبرای زهر پاش گردن حلقه‌ای (Hemachatus haemachatus) به جز کفچه اش شباهتی به یک کبرای واقعی ندارد.
غذای اصلی کبرای زهرپاش، وزغ‌ها هستند، اما گاهی ممکن است سایر گونه‌های کوچک دوزیستان و خزندگان را نیز بخورد. متوسط طولش 1 متر است و با وجودی که دارای طیف رنگ گسترده‌ای است اما علامت مشخصه‌اش حلقه به رنگ روشنی است که دور گلویش وجود دارد. معمولاً به انسان‌ها حمله نمی‌کند و در مواجهه با انسان و احساس خطر یا فرار می‌کند یا خودش را به مردن می‌زند. با این حال می‌تواند بزاق زهرآگینش را تا 2.5 متر بپاشد. هر چند تلفات جانی بسیار کمی به این گونه مارها نسبت داده شده اما زهر سیتوتوکسیک آن می‌تواند باعث درد شدید و آسیب بافت بدن انسان بشود.