با حرم امام علی (ع)، نگین شهر نجف بیشتر آشنا شوید

اگر شهر نجف را یک انگشتر تصور کنیم، بدون شک نگین این انگشتر حرم حضرت علی (ع)، امام اول شیعیان و بزرگ‌ترین خادم اسلام است. بارگاه مطهر علی بن ابی طالب (ع) همانند جواهری درخشان، شهر نجف را نورانی کرده و سالانه میلیون‌ها عاشق این بزرگ مرد تاریخ اسلام را به سمت خود می‌کشاند. یکی از آرزوهای ما بچه شیعه‌ها این است که حداقل یکبار هم که شده ضریح مقدس امام علی (ع) را از نزدیک ببینیم. در کنار فضای معنوی و روحانی حرم امام علی (ع)، هنر و سلیقه اسلامی و ایرانی هم در تمام نقاط این مکان مقدس خودنمایی می‌کند و زیارتگاهی درخور و شایسته منزلت حضرت علی (ع) را شاهد خواهیم بود.

ماجرا را همه ما می‌دانیم و نیاز به گفتن نیست که حضرت علی (ع) چگونه مظلومانه به شهادت رسید. در سال 40 هجری و در سحرگاه نوزدهمین روز ماه رمضان بود که حضرت ناجوانمردانه و از پشت با شمشیر ابن ملجم زخمی شد و در روز 21 رمضان یتیمان کوفه برای دومین‌بار یتیم شدند. باورش سخت است که پس از گذشت دقیقا 1401 سال از شهادت این حضرت، همچنان هرساله سیل عظیمی از جمعیت عاشقان به سمت مزار ایشان حرکت می‌کنند. فداکاری و شجاعت حضرت علی (ع) در تاریخ کم‌نظیر است و به خوبی می‌دانیم که این حضرت چه خدمات ارزش‌مندی به اسلام و پیامبر اکرم (ص) کرده‌است. به همین دلیل امام علی (ع) جایگاه ویژه‌ای در بین مسلمانان و به‌خصوص شیعیان جهان دارد. از امام صادق (ع) نقل شده که هرروز هفتادهزار فرشته پس از طواف کعبه و زیارت آرامگاه پیغمبر بر سر مزار شریف امام علی (ع) می‌روند.

حضرت علی (ع) همانند دوران زندگی خود، شهادت مظلومانه و غریبی داشت. طبق وصیت حضرت علی (ع)، پس از شهادتش امام حسن و امام حسین او را مخفیانه در پشت کوفه دفن کردند. تا مدت‌ها فقط امامان و نزدیکان حضرت از محل دفن او باخبر بودند و به زیارتش می‌رفتند. چراکه خوارج و بنی‌امیه به دنبال اهانت و نبش قبر جسد این حضرت بودند و برای پیدا کردن آرامگاه ایشان، بیش از 3000 جسد را نبش قبر کردند. پس 130 سال بالاخره در سال 171 هجری و پس از سقوط بنی‌امیه، آرامگاه حضرت در دوران خلافت هارون‌الرشید پیدا شد. پس از آشکار شدن آرامگاه مطهر حضرت علی (ع)، هارون‌الرشید دستور ساخت اولین حرم و بارگاه حیدریه را داد. پس از آن بارها حرم امام علی (ع) مورد بازسازی و ساخت‌وساز قرار گرفت.

عضدالدوله دیلمی از امرای خاندان آل‌بویه و جزو چهره‌های معروف و شناخته‌شده در بین مسلمانان است. پس از اینکه عضدالدوله در شیراز به پادشاهی امپراتوری آل‌بویه رسید، دستور ساخت بناهای زیادی را داد که دروازه قرآن شیراز یکی از آن‌هاست. عضدالدوله در اواخر عمرش دستور ساخت شهر نجف را داد و همچنین عمارتی باشکوه را در حرم امام علی (ع) ساخت. طبق روایات تاریخی، او اولین کسی است که در حرم حضرت علی (ع) و در کنار مزار آن حضرت دفن شده‌است. حرم حضرت علی (ع) در سال 755 هجری دچار آتش‌سوزی گسترده‌ای شد و اکثر ساختمان‌های حرم تخریب شدند. گفته می‌شود کتاب‌های دست‌نویس و ارزشمندی از جمله قرآن دست‌نویس حضرت علی (ع) که روی پوست آهو نوشته شده‌بود، در این آتش‌سوزی از بین رفتند. حرم حضرت علی در سال 760 هجری دوباره بازسازی شد.

پس از آن حرم حضرت علی (ع) در دروان صفویه، افشاریه و قاجار توسعه پیدا کرد و بخش‌های گوناگونی به آن اضافه شد. آخرین‌بار در سال 1370 هجری قمری تزیینات و آیینه‌کاری‌های حرم امام علی (ع) و رواق‌ها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. درحال حاضر هم صحن مطهر حضرت زهرا (س) توسط ستاد بازسازی عتبات عالیات در دست ساخت است که بزرگ‌ترین صحن سرپوشیده جهان خواهد بود.

تا سال 1404 هجری قمری افراد زیادی از جمله علمای بزرگ شیعه در حرم امام علی (ع) دفن شده‌اند. اما از سال 1404 دیگر اجازه ندادند که کسی در حرم این حضرت دفن شود. وقتی وارد ضریح حضرت علی (ع) می‌شوید سه قبر می‌بینید که براساس روایات معتبر، این سه قبر محل دفن حضرت علی، حضرت آدم و حضرت نوح هستند. در روایتی از امام صادق (ع) آمده‌است که: "اگر حضرت علی (ع) را زیارت کردی بدان که حضرت نوح و حضرت آدم را هم زیارت کرده‌ای." وقتی از ایوان و گلدسته‌های طلا به سمت ضریح حضرت علی (ع) می‌روید یک قبر ساده خودنمایی می‌کند که محل دفن سید مصطفی خمینی، فرزند ارشد بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران است.

بسیاری از علما و بزرگان علوم شیعه هم در این حرم به خاک سپرده شده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به میرزای شیرازی، محدث نوری، مقدس اردبیلی، ملا احمد نراقی و علامه حلی اشاره کرد. در کنار این‌ها بسیاری از بزرگان و حاکمان اسلامی هم در حرم امام علی (ع) به خاک سپرده شده‌اند. چند تن از حاکمان آل‌بویه، شاه عباس صفوی، آغا محمدخان قاجار و فرزندان فتحعلی شاه از جمله کسانی هستند که در حرم امام علی (ع) دفن شده‌اند.

درهای حرم امام علی (ع) همیشه به روی زائران و عاشقان آن حضرت باز است و در تمام روزها می‌توانید به زیارت امام اول شیعیان و جانشین پیامبر بروید. البته در برخی از روزهای سال و مناسبت‌های مذهبی مختلف، در حرم مراسم ویژه‌ای برگزار می‌شود و تعداد زیادی از مردم هم به این مکان مقدس سفر می‌کنند. در حرم امام علی (ع) در نیمه دوم ماه رمضان و به‌خصوص در شب‌های قدر جای سوزن انداختن نیست و آدم‌ها از سروکله هم بالا می‌روند. در این روزها جمعیت زیادی از مسلمانان به سمت حرم امام علی (ع) می‌روند و در شب شهادت این حضرت به زیارت و عزاداری می‌پردازند.

ایام محرم و علی‌الخصوص در تاسوعا و عاشورا هم حرم امام علی پر از عاشقان و دلسوختگانی است که در عزای امام حسین (ع) به زیارت حرم پدر بزرگوار ایشان می‌روند. فضای حرم حضرت علی (ع) در برخی موارد ظرفیت حجم انبوه زائران را ندارد و اگر در این روزها به این مکان مقدس سفر کنید، به زحمت می‌توانید حتی وارد حرم شوید. البته باتوجه به طرح‌های توسعه‌ای که در حال ساخت هستند، ظرفیت حرم به میزان قابل توجهی افزایش خواهد یافت. اگر می‌خواهید باحوصله و به دور از شلوغی و هیاهو به زیارت حرم امام علی (ع) بپردازید بهتر است در روزهای عادی به حرم این حضرت بروید. به این ترتیب به راحتی می‌توانید خود را به ضریح امام علی (ع) برسانید و به دعا و نیایش با این حضرت مشغول شوید.

شهر نجف آب‌وهوای کویری و گرمی دارد پس در تابستان دمای هوا به شدت بالا می‌رود و به‌سختی می‌توان در هوای آزاد ماند. از طرف دیگر زمستان‌های آن‌جا بسیار سرد و خشک است و دمای هوا معمولا زیر صفر است. بهترین زمان برای سفر به نجف و زیارت حرم امام علی (ع)، فصل بهار و پاییز است که در هوای مطبوع و معتدل نجف می‌توانید به راحتی زیارت کنید و دچار مشکل نشوید.

از زمان آشکار شدن محل دفن حضرت علی (ع) در بیرون شهر کوفه، آرامگاه امام علی ساخته شد و پس از آن شهر نجف و بناهای اطراف حرم هم احداث شدند. بنای آستان مقدس علوی درحال حاضر از صحن، حرم و ساختمان‌های اطراف آن تشکیل شده‌است. اطراف قبر حضرت علی (ع) ضریح نقره‌ای قرار گرفته که از ده هزار و پانصد مثقال طلای خالص و دو میلیون مثقال نقره ساخته شده‌است. روضه حرم هم که ضریح درون آن قرار دارد، یک بنای مربع شکل به ابعاد 13 متر و مساحت 189 متر است که دو گنبد روی آن قرار گرفته‌است.

در بیرون مقبره هم گنبد، ایوان طلا و گلدسته‌های حرم به چشم می‌خورد که از شاهکارهای معماری اسلامی به شمار می‌روند. این بخش‌ها در زمان نادرشاه افشار طلاکاری شدند و در زمان آغا محمدخان قاجار مرمت و بازسازی‌هایی بر روی آن‌ها صورت گرفت. ایوان طلا باشکوه‌ترین و چشمگیرترین بخش حرم امام علی (ع) است که 40 متر ارتفاع و 45 متر طول دارد و دو گلدسته بزرگ در کنار آن قرار گرفته‌اند. حرم امام علی (ع) دو ایوان دیگر دارد که یکی از آن‌ها به دلیل دفن شدن تعداد زیادی از علمای اسلام، به ایوان العلما مشهور است. در بالاترین نقطه ایوان‌های ضلع جنوبی حرم هم ناودان طلا قرار دارد که بسیاری از مردم معتقدند آب خارج شده از آن شفا دهنده است و برخی هم زیر این ناودان دو رکعت نماز می‌خوانند و از حضرت علی (ع) طلب حاجت می‌کنند.

در اطراف آرامگاه امام علی (ع) صحن مطهر قرارگرفته که ایوان‌های مختلفی دارد. صحن آستان از سمت شمال، شرق و جنوب حرم مطهر را احاطه کرده‌اند و حدود هشت هزار مترمربع مساحت دارد. در این مکان معمولا نماز جماعت و مراسم‌های مذهبی به همراه دعا و نیایش برگزار می‌شود. برای ورود به صحن حرم امام علی (ع) باید از یکی از 5 دروازه آن به نام‌های باب السوق کبیر، باب الطوسی، باب القبله، باب الفرج و باب مسلم بن عقیل عبور کنید. حسینیه صحن در قسمت شمالی صحن و مسجد الراس در غرب صحن مطهر واقع شده‌اند. همچنین در طبقه بالای صحن، مدرسه علوم دینی و در کنار مسجد الراس، مقام امام صادق (ع) قرار دارد.

تعدادی بنا هم در اطراف حرم امام علی (ع) قرار دارند که برخی از آن‌ها به دلیل توسعه حرم تخریب شده‌اند و بعضی از آن‌ها هنوز پابرجا هستند. مسجد الخضرا ( مسجد سبز)، مسجد عمران بن شاهین، حسینیه آل زینی، کتابخانه الروضه و تکیه فرقه بکتاشیه از بناهای اطراف حرم امام علی (ع) هستند که هم‌اکنون باقی مانده‌اند. صحن حضرت زهرا (س) نیز هم‌اکنون در غرب حرم در دست ساخت است که با احداث آن فضای کلی حرم به 140 هزار متر مربع افزایش می‌یابد.

تا مدت‌ها به دلیل درگیری‌های داخلی و حضور گروه تروریستی داعش، امکان سفر به شهر نجف و حرم امام علی وجود نداشت. چند سالی است که با آرام شدن اوضاع، شرایط برای سفر به آرامگاه حضرت علی محیا شده‌است.

سفر به عراق و زیارت حرم امام علی (ع)، ثبت‌نام در تورهای سفر به عتبات عالیات است. این تورها مستقیما زیرنظر سازمان حج و زیارت برگزار می‌شوند و این سازمان نیز وظیفه تامین امنیت زائران را برعهده دارد. متاسفانه برخی از افرادی که به‌صورت انفرادی به عراق سفر کرده‌بودند گرفتار حملات تروریستی شده و زخمی یا فوت شدند. می‌توانید به صورت زمینی یا هوایی به شهرهای زیارتی عراق سفر کنید. در ماه محرم و صفر و در آستانه تاسوعا، عاشورا و اربعین عزادارن زیادی در مراسم پیاده‌روی اربعین از شهر نجف و حرم امام علی (ع) بازدید و زیارت می‌کنند. در این زمان‌ها می‌توانید با استفاده موکب‌ها و مراکز بسیار پذیرایی از زائران، از خدمات رایگان آن‌ها استفاده کنید و هزینه سفر خود را به میزان قابل توجهی کاهش دهید. همچنین در اطراف حرم مطهر امام علی (ع) بازارهایی وجود دارد که پر از اجناس بی‌کیفیت و تقلبی چینی هستند که در ایران خودمان هم پیدا می‌شوند، پس وقت خود را الکی صرف گردش در بازار نکنید. به‌علاوه بردن موبایل، دوربین عکاسی و وسایل تصویربرداری به داخل حرم امام علی ممنوع است.

خوشبختانه امکان بازدید و زیارت مجازی از این حرم، به‌وسیله تورمجازی حرم امام علی فراهم شده‌است. با مراجعه به تور مجازی و 360 درجه حرم حضرت علی می‌توانید از صحن مطهر و داخل آرامگاه امام علی (ع) دیدن کنید و از راه دور به زیارت امام اول شیعیان و رازونیاز با حضرت بپردازید. همچنین امکان پخش زنده حرم امام علی در این آدرس فراهم شده است (برای پخش زنده، نیاز به فیلترشکن دارید).