کفشهای چرمی زیادی در بازار موجود است اما طرح دور دوزی گیس بافت بانتو آن را از سایر کفشهای سنتی متمایز میکند.
ممکن است به نظرتان بیاید این کفش شبیه به سایر کفشهای چرمیای است که این روزها در پای بسیاری افراد میبینید، اما بانتوی چرمی حصیری در اصل متعلق به ناحیهای در هند است که سرانجام این روزها دارد جایگاه خود را در میان محصولات محبوب این کشور پیدا میکند.
هند همیشه الهام بخش کسانی بوده است که عادت به پوشیدن کفشهای خاص و زیبا دارند. کفشهای سنتی این کشور سبکهای متنوعی دارند، از دمپاییهای ساده گرفته تا شاهکارهایی از چرم دست دوز، نخهای زراندود و منگولهها. برخی از این سبکها حتی به شهرت بینالمللی دست یافتهاند مانند صندلهای چرمی لا انگشتی کولاپوری (Kohlapuri Chappals) که به لطف جنبش هیپیها در دهه هفتاد میلادی در ایالات متحده محبوب شدند.
جدیداً کفش بانتو که مدلی بسیار ساده دارد در گوشه کنار دنیا در کشورهای مختلفی مانند استرالیا، ژاپن و آمریکا به چشم میخورد. کریستن مورابیتو، مدیر هنری شرکت موهیندرز که سعی در معرفی، تبلیغات و فروش این مدل کفش در خارج از هند دارد، درباره بانتو چنین میگوید: این یک کفش پشت باز با رویهی دست بافت است که با بافتی خاص به کفی وصل میشود. من این مدل کفاشی را تا کنون در هیچ جای دیگری ندیدهام.
از صنایع دستی قدیمی هند، بانتوها صندلهای دست سازی از جنس چرم گاومیش طبیعی با دباغی گیاهیاند.
این کفش چرمی نرم، تلفیقی است از راحتی بابوش مراکشی با ظاهری شبیه به واراچه مکزیکی. شاید به دلیل این شباهتها، این محصول اغلب اوقات درست معرفی نمیشود و در نتیجه تاریخچه تولید آن، تولیدگران آن و حتی کشوری که در آن تولید میشود اشتباه فرض میشود؛ اما اگر قصد دارید این کفش را بخرید ارزش آن را دارد که بیشتر درباره این محصول بدانید. در ادامه آنچه باید درباره این کفش بدانید را برایتان شرح میدهم:
میراث هنری
پاپوشهای سنتی هندی دارای قدمتی بیش از 5000 سال هستند. از آنجایی که تحت تأثیر تفاوتهای اقلیمی و ترجیحات مردم بومی سبکهای پوشش در طول زمان تغییر کردند، مردم هر منطقهای پوشش خاص خود را دارند. در شمال هند، موجاریهای راجستانی و جوتیهای پنجابی مییابید. از سوی دیگر، چپل های کولاپوری در استان مَهاراشترا که دارای هوای گرمتری است بیشتر معروفاند. تزیینات یک کفش جزییات دقیقی را نشان میدهد که از طریق آنها حتی میتوانید روستای خاصی را که کفش در آن دوخته شده را پیدا کنید. ریشه بانتو به منطقهای در استان کارناتاکا، آن سوی مرز َمهاراشترایی شهر کولاپور باز میگردد. این دو محل در سنت کفاشی سابقهای دیرینه و مشترکات زیادی دارند بنابراین در جنس و نحوه دوخت، بانتو به سیاق استانهای همسایهاش نزدیک است. شرکت موهیندرز با 10 تا 12 خانواده ماهر و حرفهای در زمینه کفاشی در شهرستان آتانی واقع در استان کارناتاکا همکاری میکند که در مجموع جمعیت این تعداد خانوار بیش از 60000 نفر است و مرکز تولید بانتو در محلهای کمی خارج از مرکز شهر آتانی واقع شده است. در این راسته کفاشان زیادی مشغول به کارند و خانوادههای دیگر برای مشتریان مختلف یا حتی برای مصرف محلی تولید کفش میکنند. کفش دوزی در هند کار سطح بالایی به شمار نمیآید و این محله سابقاً محلهای فرو دست به شمار میآمد؛ اما در سال 1998 یک سازمان غیردولتی توسعه ملی به نام اسنت، فروشگاهی را راه اندازی کرد که در حال حاضر با یک شرکت محلی به نام توهولد همکاری میکند تا کفاشان را متحد کنند، به آنها آموزشهای لازم را بدهند و گروههای پس انداز زنان را سازماندهی کنند. در حال حاضر این منطقه رو به رشد و پیشرفت است.
روند تولید یک کفش
استاد کفاشی، گاجانان اس. بانداره، 58 ساله بزرگ یکی از خانوادههایی است که کفشهای سفارش موهیندرز را تولید میکنند. او و خانوادهاش در طول روز در این اتاق به کار مشغولاند، اتاق پشتی محل انبار کردن چرم خام است. یک جفت صندل مرغوب در این خطه از جنس چرم گاومیش با دباغی گیاهی تولید میشود. (چرم گاوی به دلیل ممنوع بودن کشتن گاوها در این ناحیه وجود ندارد). این روند تولید چرم تقریباً سنتیترین شکل تولید چرمی است که امروزه در دنیا یافت میشود و از آنجا که در تولید آن از آب و مواد شیمیایی کمتری استفاده میشود و در مقایسه با چرمهای تجاری با تولید انبوه با محیط زیست سازگارتر است.
خانواده بانداره یکی از بزرگترین خانوادههایی است که شرکت موهیندرز با آنها کار میکند
هر یک از اعضای خانواده بانداره در تولید یک قسمت از کفش تخصص و تبحر دارند. بسته به پیچیدگی طرح کفش، برای تولید هر جفت کفش بین سه تا شش ساعت زمان لازم است. (هرچند تقریباً هیچ وقت تنها روی تولید یک جفت کفش کار نمیکنند و سفارشات را بهصورت مرحله به مرحله پیش میبرند).
بانتوها دارای چندین مدل هستند ممکن است پشت داشته باشند یا رویهشان بهجای فرم حصیرباف، از چرم ساده باشد (کفاشان محلی اسم مستعار این مدل را "مرد کچل" گذاشتهاند)؛ اما قدم اول برای تولید هر مدل بانتو، آماده کردن چرم است. بانداره با استفاده از چاقویی دسته کوتاه به شکل بادبزن لبههای چرم را صاف میکند، چرم را نازک میکند و آنها را به شکل ورقههای چرمی در میآورد.
در مرحله بعدی یکی از پسرانش، ویشال یا نیتنین، چرم را صیقل کاری کرده و پولیش میزنند سپس آن را به شکل قسمتهای مختلف مورد نیاز کفش برش میدهند. پس از آن همسرش یا عروسش کار بافت رویه کفش را انجام میدهند.
کفشهایی که این خانوادهها برای شرکت موهیندرز میسازند کمی با طرح سنتی آن متفاوت است تا راحتی و دوام بیشتری داشته باشد. مثلاً پاشنه کفش لایههای بیشتری دارد. کفی کفش سه لایه دارد، یک لایه ضخیم در بخش زیرین، یک لایه اسفنجی در بخش میانی و سپس یک لایه نازک و نرم از چرم بز در بخش رویی که بعد از چسباندن آنها به یکدیگر با ابزاری شبیه به سوزن به نام آری دور آن دوخته میشود، پس از آن یکی دیگر از اعضای خانواده یک لایه کرپ پانچ شده به دورتادور کفه اضافه میکند.
وقتی این قطعات آماده شدند نوبت به دوختن کفش میرسد. آسا که در این کار خبره است یا دیگر دستیارانش با گرههایی که رویه را به کفه متصل میکند به زیبایی به کفش فرم نهایی را میدهند. از آنجا که چرم خیس است معمولاً دور روز طول میکشد تا خشک شود. آخرین مرحله افزودن سایز کفش و لوگوی موهیندرز به کف کفش است و پس از آن بعد از طی 36 مرحله بالاخره کفش آماده میشود!
آینده نامعلوم این صنایع دستی
در سال 2016، یک مقاله در تایمز هند منتشر شد که ضمن اشاره به جایگزین شدن استفاده از کفشهای تقلبی ارزان قیمت و افزایش قیمت مواد اولیه به بررسی موضوع آینده میراث کفاشی در این کشور پرداخت. کاهش علاقه نسل جوان به صنایع دستی نیز این در کم رونق شدن این هنرها بیتأثیر نیست. عباس اس. لاکاوالا، مدیر اجرایی موهیندرز و صاحب یک فروشگاه کفش سنتی در بمبئی، این طور توضیح میدهد که در گذشته، فرزندان پیشه پدرانشان را ادامه میدادند، اما در حال حاضر جوانان بیشتر علاقهمندند تا به شهرهای بزرگ نقل مکان کنند و شغلهای جدیدی داشته باشند.
در هنگام مونتاژ کفشها، بندهای قسمت بالایی از سوراخهای کفی عبور داده شده و به آن گره زده میشوند.
پرابا ماروتی ماراته، یک پیشهور آتانی، کفش دوختن را از سن دوازده سالگی آغاز کرد. پس از ازدواجش به روستا نقل مکان کرد. پسر او، آمیت، نسل چهارم این خانواده است که کفاشی میکند اما دخترش، سال آینده مدرک لیسانس بازرگانیاش را میگیرد و به دنبال کاری دولتی در شهری بزرگ است.
در همان نزدیکی گانش پراکاش هونمور، پسر پراکاش آرجون هونمور همانند پدر و پدربزرگش کفاش است؛ اما گانش در ابتدا تردید داشت که حرفه پدرش را ادامه بدهد. در حال حاضر هر چند با پدرش همکاری میکند اما مانند پدرش به شکل سنتی کار نمیکند و به دنبال ایدهها و طرحهای جدید است.
این نوع انعطاف پذیری ممکن است راهی برای کمک به ابقا این صنایع دستی سنتی باشد و بتواند آن را به ابزار معیشتی سالم و با ثبات تبدیل کند. مقاله تایمز راه حل این مشکل را تجارت الکترونیکی و ایجاد فرصتهای صادراتی برای نجات این بخش از صنایع دستی که رو به نابودی است، میداند. بهخصوص که در فصل بارانهای موسمی در هند تقاضا برای این کفشها کاهش میابد امکان عرضه آن به کشورهای دیگر میتواند گام مفیدی برای حفظ این صنایع دستی باشد. در ادامه عباس اس. لاکاوالا چنین میگوید " قصد ما حمایت از این پیشهوران است و بهترین حمایتی که از دستمان برمی آید این است که به آنها سفارش کار بدهیم".
پراکاش آرجون هونمور (نفر دوم سمت چپ) و پسرش گانش پراکاش هونمور که مدت 14 سال است با هم کار میکنند.
موهیندرز در ابتدا کار خود را با مدلهای مختلف بانتو آغاز کرد اما هم اکنون دو مدل کفش دیگر نیز به تولیداتش اضافه کرده است که با الهام از همان طرحهای سنتی، طراحی شدهاند. نمونههای اولیه این مدلها با کمک اعضای جوانتر خانواده بانداره، ویشال و نیتنین تولید شدند.
بانتو همیشه داستان تغییرات جامعهاش را منعکس کرده است. این کفش اول بار از کالاپور مهاجرت کرد و خود را با سلیقههای گوناگون در داخل و خارج از هند انطباق داد و مبارزهی شجاعانهای را در مقابل حفظ فرهنگی دیرینه در پیش گرفت. مدیر هنری موهیندرز در این باره چنین میگوید: "با توجه به اوضاع اقتصادی و روابط بین نسلی و روابط بینالملل و موانع زبانی و تمامی نیروهای سیاسی و اقتصادی که در معادلات امروزی نقش دارند، بانتو چیزی بیش از یک صنایع دستی موروثی زیبا است و علاوه بر زیبایی جزء باارزشی از تاریخ و فرهنگ هند و روایتگر داستانهای بیشماری است."