مسجد وکیل شیراز

مسجد وکیل شیراز از شاهکارهای معماری و هنری دوره زندیه بود که به دستور کریم‌خان زند ساخته شد: همانی که ما در کتاب‌های تاریخ‌ مدرسه به عنوان وکیل‌الرعایا می‌شناسیم. مسجد وکیل یکی از بناهای مجموعه‌ی وکیل یا «بناهای وکیلی» است که معماری جالبی دارد. این مسجد گنبد یا مناره ندارد و نداشتن این دو ویژگی برای مسجدهای آن زمان تاحدی عجیب و غریب بود! شما چه چیزی از مسجد وکیل می‌دانید؟

هر چند دیدار از مسجد وکیل شیراز در تمام طول سال امکان‌پذیر است و هر فصل و ساعت زیبایی خاص خودش را دارد اما چون صحن مسجد، بزرگ و روباز است، پس سر ظهر تابستان را برای بازدید انتخاب نکنید. با این حال اگر مجبور شدید که ظهر به این مسجد بروید آب آشامیدنی و عینک آفتابی را فراموش نکنید.

از آنجایی که برای بازدید از مکان‌های مذهبی رعایت پوشش مناسب لازم است، در ورودی مسجد، چادر هم برای استفاده خانم‌ها موجود است. با این حال لزومی در استفاده از چادر وجود ندارد. در آخر هم باید به این نکته اشاره کنیم که مسجد وکیل از مسجدهایی است که با کفش می‌توانید وارد آن شوید.

راه دسترسی به مسجد وکیل

این مسجد در محله درب شاهزاده، خیابان طالقانی فعلی و حد فاصل حمام وکیل و بازار وکیل قرار گرفته. درست است که با گوگل مپ و اپلیکیشن های موبایل پیدا کردنش خیلی راحت شده اما درباره‌ی رسیدن به آن توضیح می‌دهیم. برای دسترسی پیاده به مسجد وکیل از میدان شهرداری شیراز می‌توانید اقدام کنید. میدان شهرداری میدان مهم و معروف شهر است که برای آدرس دادن خیلی استفاده می‌شود. به‌راحتی امکان پذیر است. کافی است با اتوبوس یا مترو به این میدان آمده و خیابان زند را از ارگ کریمخانی به سمت شرق ادامه بدهید تا به خیابان طالقانی و مجموعه مسجد و حمام وکیل برسید.

دسترسی سواره از خیابان لطفعلیخان و بلوار کریم خان میسر است. ضمناً فراموش نکنید که آدرس پرسیدن از مردم خونگرم و خوش لهجه شیرازی و هم صحبت شدن با آنها هم لذت خودش را دارد. ایستگاه اتوبوس میدان شهدا و ایستگاه متروی زندیه نزدیک‌ترین ایستگاه‌ها به مسجد وکیل هستند.

هزینه‌ی بلیط و ساعات بازدید

بلیط ورودی برای گردشگران ایرانی: 2 هزار تومان
بلیط ورودی برای گردشگران خارجی: 20 هزار تومان
روزهای بازدید: هر روز هفته به‌جز جمعه‌ها
ساعات بازدید: بهار و تابستان 8:30 تا 21:30- پاییز و زمستان 8:30 تا 20:30

ورودی شبستان مسجد که نیازی نیست کفش‌های‌تان را از پا درآورید. | عکس: Andrea Moroni

دانستنی‌های قبل از دیدن مسجد وکیل

•    مسجدها در بافت‌های تاریخی معمولاً در امتداد راسته‌های مهم بازار جانمایی می‌شدند. بنابراین شما وقتی قصد دیدن بازار وکیل را می‌کنید، می‌توانید سری هم به مسجد وکیل بزنید. مسجد وکیل کنار در ورودی بازار شمشیرگرهاست.
•    داستان عامیانه‌ی جالبی هم درباره‌ی ساخت مسجد وکیل هست. می‌گویند کارگری به اسم کریم در مسجد کار می‌کرده. یک روز که کریم‌خان مشغول نظارت مسجد بوده، کریم زیر لب و رو به آسمان به خدا می‌گوید: «خدایا شکرت یک کریم می‌شود تو، یکی من و یکی هم کریم خان زند.» کریم‌خان این حرف را می‌شنود و قلیان معروفش را به او می‌دهد. کریم کارگر و خانواده‌اش با فروش قلیان به نوایی می‌رسند و از نظر مالی تامین می‌شوند.

•    در سال 1389، یکی از کتیبه‌های مسجد جامع عتیق که در مسجد وکیل بود، سرقت شد و تاکنون هم پیدا نشده. این کتیبه به خط کوفی مربوط به قرن 11 م. بود.
•    مسجد وکیل شیراز در دسته‌ی بناهای درون‌گرای معماری اسلامی است که گنبد و مناره ندارد!
•    در زمان زندیه ساخت مسجد شبستانی به قول امروزی‌ها «مد نبود» و بیشتر مساجد با گنبد ساخته می‌شدند.

راهنمای بازدید از مسجد وکیل

در ورودی مسجد که در ضلع شمالی آن قرار گرفته باید وارد مسجد شوید. سردر مسجد وکیل طاق‌نمای مجللی دارد و کاشی‌های معرق و هفت‌رنگ اصلی‌ترین مواد تزئین‌کننده‌ی آن هستند. کتیبه‌های این قسمت از آیات قرآن انتخاب شده که با خط ثلث روی کاشی نوشته شدند.  وقتی که می‌خواهید وارد مسجد شوید، به خوبی به سردرش نگاه کنید. تمامی دیوارها و سقف طاق جلوی دالان با کاشی‌های هفت رنگ پوشیده شده.
پس از آنکه از در ورودی می‌گذریم و دالان 8 ضلعی سمت شمال مسجد را رد می‌کنیم به حیاطی بزرگ یا صحن اصلی مسجد وارد می‌شویم که مساحتی حدود 3600 متر مربع دارد. کف صحن با تخته سنگ‌های صاف فرش شده و وسط آن حوض مستطیل شکل طویلی است که در لبه آن تختـه سنگ‌های عظیمـی کار گذاشته شده‌اند. این حوض از ویژگی‌های معماری بناهای عهد زندیه است و در بسیاری از ساختمان‌های این دوره مثل عمارت کلاه فرنگی و ارگ هم دیده می‌شود. حوض وسط صحن دو ایوان شمالی و جنوبی مسجد را به هم متصل می‌کند.
در قسمت رو به قبله یا شمال صحن، ایوان مرتفع مسجد وکیل با دو گلدسته‌ی کاشی‌کاری شده خودنمایی می‌کند. ارتفاع این ایوان 20 متر است و پهنایش به 12 متر می‌رسد. اینجا همان طاق مروارید معروف مسجد وکیل است که با جرزهای کاشی‌کاری‌اش به 20 متر عرض می‌رسد.
رنگ‌های کاشی‌های طاق مروارید آنقدر زنده و خوش‌رنگ‌اند که حیف‌تان می‌آید از آن‌ها چشم بپوشید. طرح‌های گیاهی، اشکال هندسی و آیات قرآن روی کاشی‌های هفت رنگ به قدری زیبا کار شده‌اند که خیلی‌ها معتقدند از نمونه‌های عالی خوشنویسی و هنر خطاطان ایران عصر زندیه است. خوشبختانه با وجود خرابی مسجد وکیل به‌مرور زمان و به خاطر زلزله، به‌خوبی مرمت شده‌ است.
در ضلع جنوبی حیاط مسجد، ایوانی به‌صورت قرینه با طاق مروارید ساخته شده که مثل آن، چهار طاق‌نما دارد و با کاشی‌های هفت رنگ و طرح‌های متنوعی از گل و بوته‌های ظریف، خطوط اسلیمی و ترنج‌های زیبا تزیین شده است. وورودی شبستان بزرگ مسجد در زیر طاق این ایوان است.
شبستان بزرگ مسجد با ستون‌های زیبای مارپیچی‌اش از شاهکارهای معماری ایران است. طول شبستان 13 دهانه (75 متر) و عرض آن 5 دهانه (35 متر) دارد و مساحتی حدود 2700 متر مربع دارد. طاق‌های شبستان بزرگ جنوبی روی 48 ستون سنگی یکپارچه که ارتفاع هر کدام به 5 متر و قطرشان به 80 سانتیمتر می‌رسد، واقع شده‌اند.
سقف وسیع شبستان از طاق‌نماهای بسیاری تشکیل شده که با نقوش اسلیمی و کاشی معروف هفت رنگ تزیین شده‌اند. اهمیت این قسمت از مسجد علاوه بر ستون‌های سنگی آن به دلیل وجود کاشی‌کاری‌های معرق زیبا و اسامی مقدس روی سقف و خطوط نسخ و ثلث بر دیوارهای شبستان است که به شکوه آن اضافه می‌کند. محراب در انتهای شبستان قرار گرفتـه و از سـنگ مرمـر و کاشـی هفت رنگ است. در طرف چپ محراب هم منبری مرمری است که 14 پله دارد. ایـن منبـر بـزرگ احتمـالاً از آذربایجان به شیراز آورده شده.
در دو سمت شرقی و غربی صحن اصلی، طاق‌نماهای متعددی ساخته شده که ازاره های یک و نیم متری آن‌ها با نقوش اسلیمی حجـاری شـده و بـالای سنگ‌ها تا لبه‌ی زیر بام با کاشی‌های هفت رنگ تزیین شدند. همچنین در سمت شرقی یک شبستان کوچک‌تر با سقفی آجر هست که زمستان‌ها از آن استفاده می‌شده و به شبستان زمستانی معروف است. ستون‌های این شبستان ساده‌تر از شبستان اصلی است و از این قسمت می‌شود با یک در فرعی به پشت بازار است.