چهارشنبه سوری و مراسم قاشق زنی

چهارشنبه سوری، مراسمی آیینی مربوط به گذشته‌های باستان ایران است که هنوز هم با حرارتی وصف‌نشدنی در بین مردم کوچه و بازار اجرا می‌شود. این مراسم با برپا کردن آتش و پریدن از روی آن شروع شده و با رقص و شادی و خوردن خوراکی‌ها و تنقلات مختلف به اتمام می‌رسد. مراسم قاشق زنی هم در همین شب انجام می‌شود. اگر می‌خواهید در مورد چهارشنبه سوری و مراسم قاشق زنی بیشتر بدانید، در ادامه مطلب با اسمارتیز همراه باشید.
 

تاریخچه و پیشینه آیین چهارشنبه سوری و مراسم قاشق زنی

چهارشنبه سوری مراسمی کهن و باستانی‌ست؛ آنقدر قدیمی که باید سرنخی از آن را در کتاب‌های خاک گرفته‌ی قدیمی یافت. در شب آخرین چهارشنبه سال، ایرانیان به رسم آمدن بهار و گرمای تموز، اقدام به برپا سازی آتش می‌کنند. اما ریشه این آتش برپا کردن از کجا می‌آید؟ ایرانیان قدیم، 10 روز آخر سال را پنجه‌ی بزرگ و 5 روز آخر سال را پنجه‌ی کوچک می‌نامیدند و اعتقاد داشتند، ارواح نیاکانشان در این ایام به دیدن بازماندگان می‌آیند. رسم بر این بود که با روشن کردن هم یاد و خاطره آنان را زنده نگه دارند و هم موجب آرامش و شادی روح آنان شوند. پیشینه‌ی مراسم قاشق زنی هم چیزی شبیه به همین مراسم است که اعتقاد داشتند، ارواح درگذشته، با سر و شکلی پوشیده و نقاب‌دار به در خانه‌ی بازماندگان می‌آیند و بازماندگان برای یادبود و برکت، به آن‌ها هدیه‌ای می‌دهند. امروزه نیز این مراسم با کمی تغییر نسبت به گذشته انجام می‌شود. در تمامی این مراسم، زن و مرد، پیر و جوان در کنار یکدیگر حضور دارند و همه سعی می‌کنند تا حد امکان برای سال جدید و نوروز آماده شوند. با برگزاری چهارشنبه سوری و مراسم قاشق زنی، یا به عبارتی، انجام یادبود نیاکان و درگذشتگان، تنها مراسم شب سال نو و جشن نوروز برای سال جدید باقی می‌ماند. برگزاری مراسم چهارشنبه سوری، امروزه (بسته به مکان و فرهنگ منطقه) در شب آخرین سه‌شنبه سال یا عصر آخرین چهارشنبه سال انجام می‌شود.

آیین چهارشنبه سوری و مراسم قاشق زنی

اینکه در شب چهارشنبه سوری باستان ایران، دقیقاً چه کارهایی انجام می‌شده، اطلاعی در دست نیست. با گذشت سالیان سال از مراسم کهن ایرانی، هر منطقه بسته به فرهنگ و آداب و رسوم خود، چیزی به این مراسم اضافه کرد و اکنون با انبوهی از مراسمات گوناگون طرف هستیم. در ادامه مطلب سعی خواهیم کرد تا شما را با محبوب‌ترین و شناخته شده‌ترین روش‌های برگزاری مراسم چهارشنبه سوری و قاشق زنی آشنا کنیم.
 
رسم دیگر فالگوش ایستادن بود. مردم قدیم بر این باور بودند که می‌توانند روزگار سال جدید خود را از میان صحبت‌های مردم پیش‌بینی کنند. به این شکل که، بر سر کوچه و بازار می‌ایستادند و کلید خانه را در زیر پایشان می‌گذاشتند. چشمان خود را می‌بستند و نیت می‌کردند. با گذر اولین رهگذر و شنیدن حرف‌های آنان، کلمات را با نیت خود تطابق می‌داند و آینده‌شان را نقش می‌بستند.
پریدن از آتش و خواندن «زردی روی من ز تو، سرخی تو بود ز من / غم برو شادی بیا، محنت برو روزی بیا» سعی می‌کردند افسردگی و زردی خود را به آتش بدهند و گرما و سرخی آتش را به نشانه تندرستی و پرنشاطی به یادگار بگیرند. این رسم کمک می‌کرد که با هیجان و شور، خود را برای سال نویی هر چه بهتر آماده کنند. مردم گذشته بر این عقیده بودند که باید تنبلی و سردی سال کهنه را، به آتش سوزاننده بسپارند و پرنشاط و سلامت، به استقبال سال جدید بروند. زنان خانه نیز، رسمی منحصر به فرد برای خود داشتند. آن‌ها، خاکستر آتش را گرفته و به بیرون از خانه و بر سر جوی آب می‌بردند. با سپردن خاکستر به آب، گویی تمام آن افسردگی‌ها و زردی‌های اهالی خانه را (که توسط آتش به سرخی نشاط تبدیل شده) از خانه بیرون می‌ساختند.  
 

کوزه شکستن از دیگر اداب و رسوم شب چهارشنبه سوری‌ست که هنوز هم در برخی مناطق شمالی ایران انجام می‌شود. مردم قدیم بر این باور بودند که غم و بلایای مختلف، در کوزه‌های کهنه انباشته می‌شوند و باید از خانه به دور باشند. برای این کار، کوزه‌های قدیمی را به بیرون از خانه برده و با خواندن «بشکن، بشکنه، بشکن» کوزه‌های قدیمی را می‌شکستند و کوزه‌های جدیدی می‌خریدند.
 

راهنمای برگزاری آیین چهارشنبه سوری و مراسم قاشق زنی

اجرای مراسم چهارشنبه سوری متاسفانه در سال‌های اخیر همراه با انحرافات بسیاری بوده که علاوه بر ایجاد مزاحمت برای دیگران، به شخص یا اشخاص زیادی از جمله خود فرد، آسیب می‌زند. بهتر است سعی کنید تنها به آتش افروختن بسنده کنید و از ترقه و ابزارهای شبه‌جنگی امروزی استفاده نکنید. در هیچ کجا از آیین چهارشنبه سوری، استفاده از مواد منفجره و ترقه نیامده و این کار حداقل در رسوم این شب، نمی‌گنجد. می‌توانید با انجام کارهای مرسوم قدیمی، کام این شب را برای خود و دیگران تلخ نکنید. نکته دیگری که به تدریج در حال اتفاق افتادن است، کمرنگ شدن جای بزرگترها در مراسم ماست. می‌توانید در این ایام از مادربزرگ و پدربزرگ خود دیدن کنید یا اگر توانش را دارید، سری به آسایشگاه سالمندان بزنید. هر روزی که بتوانید دیگران را خوشحال کنید، عید شماست.
با تمامی فراز و نشیب‌هایی که مراسمات کهن ایرانی پشت سر گذاشته و تمامی تحولات و تغییراتی که در آن‌ها رخ داده، هنوز باورهای قدیمی ایرانیان پا برجاست. هنوز هم هستند خانه‌هایی که در شب‌های آخر سال، چراغ‌شان با حضور بزرگترها و ریش‌سفیدها روشن می‌شود. هنوز می‌توان در تمامی این زندگی سراسر ماشینی شهری، دورهمی‌های دایی و خانه، عمو و عمه را در خانه پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها دید. برگزاری آیین چهارشنبه سوری و مراسم قاشق‌زنی، تنها به دلی خوش و اندکی ذوق نیاز دارد. تمامی این جشن‌ها و آیین‌ها، فرصتی برای با هم بودن است که نباید نادیده گرفته شوند. در این شب‌ها می‌توانید شاهنامه بخوانید، حافظ بخوانید، پای صحبت بزرگترها و خاطره‌هایشان بنشینید، آجیل بخورید، بخندید و برقصید و شاد باشید و زندگی را آن‌طور که هست جشن بگیرید. آخرین چهارشنبه امسال، می‌تواند فرصت خوبی برای دورهمی‌های خانوادگی و اندکی دور شدن از تکنولوژی‌های دست و پا گیر امروزی باشد.
دوست دارید با دیگر مراسم ایرانی آشنا شوید؟ شاید خواندن مطلب «تخم مرغ رنگی» برای شما جذاب باشد.