کعبه زرتشت؛ آرامگاه یا آتشکده؟

کعبه زرتشت، یک ساختمان مکعبی شکل پر رمز و راز واقع در نقش رستم استان فارس است. هنوز کاربری این بنا به طور قطعی مشخص نشده و حتی نام آن را نمی‌توان با قاطعیت گفت اما ایران عزیزمان مملو از بناهای عظیم و پرشکوه تاریخی است و کعبه زرتشت در قلب نقش رستم، یک مجموعه باستانی باارزش را به‌وجود آورده‌اند. کاوش‌گران زیادی به این بنا آمدند و همه مبهوت تناسب اندازه‌ها، خطوط، زیبایی خارجی و اصول سازه قرار گرفتند. همگی در یک چیز متفق القول هستند، کعبه زرتشت یک شاهکار معماری است.

بهترین زمان دیدن کعبه زرتشت

حواستان به باد و طوفان نیز باشد چون کل محیط از خاک است. همچنین اگر حساسیت دارید، بهتر است همراه خود ماسک ببرید. مجموعه نقش رستم در خشکی مطلق و بیابان بنا شده بنابراین پیشنهاد می‌کنیم اوایل پاییز و اوایل بهار را برای بازدید از این مجموعه باارزش برگزینید. بهتر است در روزهای بارانی یا برفی به نقش رستم نروید چون بازدید از آن‌جا بسیار دشوار می‌شود. مجموعه در همه ساعات شلوغ است اما معمولا ساعات 8 صبح و 2 بعدازظهر مسافران کمتری هستند. اما چون در نزدیکی نقش رستم، رستوران و کافه نیست و فاصله شما تا شیراز دور است، حواستان باشد که ساعت مناسبی را برای بازدید برگزینید.

راه دسترسی به کعبه زرتشت

برای بازدید کعبه زرتشت باید به مجموعه نقش رستم بروید و کعبه زرتشت یکی از بناهای موجود در نقش رستم است.
برای دسترسی به شیراز می‌توانید از سیستم های حمل و نقل هوایی، ریلی و جاده ای از هر شهری استفاده کنید.
از شهر شیراز برای رسیدن به شهرستان مرودشت و سپس نقش رستم باید به دل جاده بزنید. مسافتی به طول 60 کیلومتری در جاده شیراز – اصفهان .
برای رفت و آمد با وسایل حمل و نقل عمومی باید به ترمینال شهید کاراندیش شیراز و سوار مینی‌بوس یا تاکسی بین شهری بشوید .
شما احتمالا از سمت شهر آباده به استان فارس وارد می‌شوید. از آن‌جا به بعد چون مسیر دسترسی تا نقش رستم، شهر تا شهر است، باید از شهرهای صفاشهر و مرغاب گذر کنید و نرسیده به سعادت‌شهر، به مجموعه پاسارگاد می‌رسید. بعد از پاسارگاد، تا نقش رستم باید از سعادت شهر، هشتیجان و اصطخر عبور کنید و در جاده مرودشت – سعادت شهر بمانید و به سمت جاده مرودشت – سارویی بپیچید و تابلوی نقش رستم را خواهید دید. همچنین کمی آن‌طرف‌تر از تخت جمشید، روبه‌روی جاده به نقش رستم می‌رسید.
مجموعه نقش رستم دارای پارکینگ برای گردشگران است.

هزینه بلیط و ساعات دسترسی
هزینه بلیط برای گردشگران ایرانی: 3000 تومان
هزینه بلیط برای گردشگران خارجی: 20000 تومان
ساعات بازدید:7:30 الی 18:30 در فصول بهار و تابستان، 8 الی 17 در فصول پاییز و زمستان.
30 دقیقه قبل از اتمام ساعت بازدید، بلیط فروخته نمی‌شود.

دانستنی‌هایی قبل از دیدن کعبه زرتشت

 
تمامی نقوش، آرامگاه‌ها و کعبه زرتشت را می‌توانید مشاهده کنید.
هنگامی که کعبه را کشف کردند، داخل بنا توسط دود، سیاه شده بود، اروپاییان معتقد بودند این‌جا، مکان مناسبی برای عبادات زرتشتیان بوده زیرا آن‌ها به اشتباه فکر می‌کردند زرتشتیان آتش را می‌پرستند و گفتند زرتشتیان در این مکان به عبادت آتش می‌پرداختند و کاربری آتشکده را به آن منسوب کردند.
علیرضا شهبازی، باستان شناس معروف ایرانی معتقد است نام "کعبه زرتشت" ، جدید، بدون استناد تاریخی و نامربوط است که در حوالی قرن چهاردهم باب شد. به‌دلیل آن‌که سازه به شکل مکعب بود و درون آن روی پشت‌زمینه سفید دیوار، سنگ‌های حجرالاسود گذاشته شده بودند، یاد مردم به کعبه شیعیان افتاد و لقب کعبه زرتشت یا کعبه زرتشتیان را به آن دادند.
کرتیر یک موبد پرنفوذ دوره ساسانی بود که در زمان هفت پادشاه ساسانی می‌زیست و در یک‌دست کردن دین باستانی ایران یعنی زرتشت تاثیر بسزایی داشت. سنگ‌نبشته‌های کرتیر در دیواره بنا یافت شده است. بر روی سنگ‌نبشه، چنین آمده:
" این خانه‌ی بنیادی به شما تعلق خواهد داشت، به بهترین وجهی که صلاح می‌دانید رفتار کنید، که موجب خشنودی خاطر خدایان و خاطر ما [مقصود شاپور یکم است] باشد.”
از نام این بنا در دوره‌های قبلی اطلاعی در دسترس نیست.
 
شاپور اول، پادشاه ساسانی نیز کتیبه‌هایی در این بنا برجای گذاشته و در این کتیبه‌ها ابتدا خود را معرفی کرده و مناطقی که بر آن‌ها حکم‌رانی می‌کرد را ذکر می‌کند و سپس به شرح جنگ‌های ایران و روم پرداخته و به شکست و کشته شدن گوردیان سوم اشاره می‌کند که پس از آن سپاهیان روم و فیلیپ عرب را امپراتور اعلام کردند و وی برای درخواست عفو خسارتی معادل نیم میلیون دینار طلا به شاپور پرداخت کرد و به کشورش بازگشت.
نقش مبارزه شاپور با رومیان، یکی از نقوش مهم حک شده در نقش رستم است.


کاربرد کعبه زرتشت همواره مورد مناقشه باستان‌شناسان و پژوهشگران بوده‌ و دیدگاه‌ها و تفسیرهای گوناگونی درباره کاربرد آن ذکر شده.‌ وجود بنای آرامگاه کمبوجیه در مجموعه پاسارگاد و شباهت آن به کعبه زرتشت، حدس و گمان‌ها را سخت‌تر کرده زیرا برای یک حدس جامع باید کاربرد آرامگاه کمبوجیه را نیز در نظر بگیریم. زیرا محققان هنوز از کاربرد آرامگاه کمبوجیه نیز مطمئن نیستند.
برخی از باستان‌شناسان این بنا را آرامگاه دانسته و بعضی دیگر مانند رومن گیرشمن و اشمیت، گفته‌اند که کعبه زرتشت آتشگاهی بوده ‌است که آتش مقدس را در درون آن قرار می‌دادند و در مواقع انجام تشریفات مذهبی از آن استفاده می‌کردند.
گروهی دیگر از جمله هنری راولینسون و والتر هنینگ معتقدند که این بنا گنج‌خانه و محل نگهداری اسناد دینی و اوستا بوده‌است.
گروه اندکی هم این بنا را پرستشگاه آناهیتا می‌دانند و معتقدند که مجسمه این ایزدبانو در کعبه زرتشت نگهداری می‌شده ‌است. هلن سانسیزی وردنبورگ این ساختمان را به عنوان سازه‌ای ساخته شده توسط داریوش یکم برای تاج‌گذاری می‌داند و شاپور شهبازی معتقد است کعبه زرتشت یک آرامگاه هخامنشی بوده‌ که در دوره ساسانی از آن به‌عنوان مکانی همانند گنج خانه اسناد دینی استفاده کرده‌اند.
رضا مرادی غیاث‌آبادی با انجام پژوهش‌های میدانی تفسیر تازه‌ای از این بنا ارائه داده و آن را یک رصدخانه و تقویم آفتابی می‌داند.
وی معتقد است که پنجره‌های کور، پله‌های مقابل در ورودی و ساختار بنا، یک زمان‌سنج یا شاخص خورشیدی برای سنجش گردش خورشید و به تبع آن نگه داشتن حساب سال و سال‌شماری و استخراج تقویم و تشخیص روزهای اول هر ماه خورشیدی و انقلاب‌های تابستانی و زمستانی و اعتدال‌های بهاری و پاییزی بوده ‌است. تکنیکی که در معماری اهرام مصر نیز استفاده می‌شد.
 
اریک فریدریش اشمیت درباره اهمیت این بنا می‌گوید:
"کوشش فوق‌العاده‌ای که برای ساخت این شاهکار معماری لازم بوده انجام شود، تنها برای ساختن یک اتاقک تاریک و منفرد به‌کار رفته‌است. از این گذشته، این واقعیت که تنها ورودی اتاق یک بنا را با دری سنگین و دولنگه می‌بستند یا می‌توانستند ببندند، روشن‌ساز آن است که محتویات آن‌را می‌بایست از دستبرد و آلودگی دور نگه دارند. "
بنابراین اگر کسی گفت این‌جا عبادت‌گاه بوده یا مقبره یا هرچیز دیگری هیچکدام را باور نکنید. کاربرد کعبه زرتشت هنوز هم برای دانشمندان مشخص نشده است.
 
مدارک کاوش‌گری و تحقیقات باستان‌شناسی گواه بر آن هستند که کعبه زرتشت در دوره هخامنشی ساخته شده زیرا استفاده از سنگ‌های سیاه در زمینه سفید جزو شاخص‌ترین مشخصات معماری پاسارگاد است. بست‌های دم چلچله‌ای به دوره داریوش اول نزدیک هستند و شیوه قاب‌نما کردن سنگ‌ها را می‌توان در معماری تخت جمشید نیز مشاهده کرد. طرز چیدن سنگ‌ها که بدون نظم و ملاط هستند اولین بار در قسمت‌های سکوی تخت جمشید در زمان داریوش مشاهده شدند. معماری نمای بیرونی بنای آرامگاه کمبوجیه در مجموعه پاسارگاد کاملا یادآور کعبه زرتشت است.
بسیاری معتقدند کعبه زرتشت در شهر پارسه توسط داریوش اول ساخته شد تا جانشین زندان سلیمان در پاسارگاد که کوروش بزرگ ساخته بود، بشود.
کتیبه شاپور یکم در کعبه زرتشت که قبل‌تر به آن اشاره شد از اهمیت تاریخی فراوانی برخوردار است. این کتیبه از لحاظ کیفیت و کمیت بزرگ‌ترین و مهم‌ترین سند به زبان پهلوی ساسانی و به منزله یک واقعه درخشان در تاریخ پادشاهی شاپور اول و کشور گشایی او است. این کتیبه به سه خط پهلوی اشکانی، پهلوی ساسانی و یونانی بر بدنه کعبه زرتشت کنده‌کاری شده و همین امر، باعث شد کاوش کعبه زرتشت از اهمیت زیادی برخوردار باشد.
 

راهنمای بازدید از کعبه زرتشت

از آن‌جایی که کعبه زرتشت در مجموعه نقش رستم قرار دارد، شما با ورود به نقش رستم ابتدا نقوش و آرامگاه‌هایی که در کوه کنده کاری شدند را تماشا خواهید کرد سپس به روبه‌روی کوه خواهید رفت برای دیدار با کعبه زرتشت.
اگر قصد خرید سوغاتی دارید نزدیک پارکینگ و در ورودی مجموعه، فروشگاهی برای خرید سوغاتی وجود دارد. همچنین این مجموعه دارای سرویس بهداشتی است.
کعبه زرتشت و درکل مجموعه نقش رستم، یک محوطه باستانی ارزشمند برای دانستن تاریخ سه حکومت مهم ایرانی است. عیلامیان، هخامنشیان و ساسانیان. برای افرادی که به تاریخ علاقه دارند، بازدید از این مکان می‌تواند خیلی به دانش تاریخی آن‌ها بیفزاید.
بسیار حائز اهمیت است که بدانیم تاریخ کشورمان از چه رنج‌ها و فتوحاتی شکل گرفته. یکی از کارهای مهمی که ایرانیان باستان برای نسل‌های آینده انجام دادند، نوشتن کتیبه و حک نقش و نگار روی سنگ‌ها بوده که بعد از هزاران سال به‌دست ما رسیده است.
عملی که می‌توان در بیستون کرمانشاه، گنج‌نامه همدان، نقش رستم فارس و خیلی جاهای دیگر مشاهده کرد. باستانیان زحمت بسیاری کشیدند تا ما تاریخ آن‌ها را بدانیم پس بازدید از این نوع مکان‌ها و مطالعه تاریخ امپراتوری پارس از اهمیت بالایی برخوردار است.